آموزش مهارت های ارتباطی و اجتماعی پیشرفته

آرزو رضایی

کودکان اتیستیک در فرایند آموزش خود باید مسیری را روی یک پیوستار از آسان به دشوار طی نمایند. هر چه که در آموزش پیش تر می رویم کودک باید استقلال بیشتری یافته و به هدف خود که عملکرد مثل یک کودک عادی است نزدیک تر شود. در این راستا به مهارت هایی می رسیم که بیشتر در حیطه ی ارتباطی و اجتماعی قرار دارند از جمله حفظ مکالمه و استدلال کردن به صورت منطقی، ایجاد ارتباط به صورت خود انگیخته و توجیه کردن و ... بنابراین در این مبحث به تعدادی از این مهارت ها و مشکلات رایج کودکان اتیستیک در این زمینه ها و چگونگی آموزش و رفع آن ها می پردازیم. کودکان اتیستیک در یک موقعیت زمانی و بیشتر در ابتدای آموزش یاد می گیرند که دستور پذیر و فرمانبردار باشند. این برای شروع آموزش بسیار مهم است. در این مقطع می دانیم که کودک از لحاظ فرمانبرداری محض آسیب نمی بیند و در شرایطی از آموزش است که خودمان به طور کامل مراقب او هستیم. اما کم کم با پیشرفت آموزش و ورود کودک به سایر محیط ها (مهد کودک، مدرسه و...) باید یاد بگیرد که فرمانبرداری و دستور پذیری محض نداشته باشد و در هر کجا رفتار مناسب با بافت و زمینه مناسب را بروز دهد. پس می دانیم که کودک باید تا حدودی درک مفاهیم انتزاعی و اجتماعی را کسب کرده باشد. یعنی برخی مفاهیم عام مثل خوب و بد، درست و غلط و ... را یاد گرفته باشد. اکنون می توانیم استدلال منطقی را با او کار کنیم. از موارد ساده تر شروع می کنیم که البته موارد عینی و ملموس هستند. برای مثال از کودک می خواهیم که یک وسیله را بشکند. برخی کودکان در طول روزمرگی خود یاد گرفته اند که نباید این کار را انجام دهند اما هنوز دلیل آوردن برای امتناع خود را نمی دانند. اگر کودک خواست آن را بشکند خودمان سریع وارد عمل شده می گوییم (نه! این کار بدیه) چند بار با موارد مختلف مثل پاره کردن کتاب، قیچی کردن لباس و ... آن را تعمیم می دهیم تا کودک یاد بگیرد نه بگوید و آن را انجام ندهد. بعد کم کم سوال می کنیم "خوب چرا نمی کنی؟ چرا نمی شکنی" و اگر گفت کار بدیه باز می پرسیم چرا کار بدیه؟ اگر کودک توانست پاسخی نصف و نیمه بدهد. با تشویق بسیار جمله او را تکمیل کرده و به او یاد می دهیم که به صورت منطقی علت کار خود را بیان کند. از دیگر موارد عینی مثلاً خوردن یک چیز غیر خوراکی است مثال: علی این کاغذ را بخور نه نمی خورم. چرا نمی خوری؟ چون کاغذ خوراکی نیست؟ می توانیم استدلال بیشتری بخواهیم؛ خوب خوراکی نباشه. چی می شه اگر بخوریم؟ کودک توجیه کند که مریض می شویم، گلومون درد می گیره؟ دلمون درد می گیره و ... با تکرار موارد سعی می کنیم کودک خودش این جواب ها را پیدا کند. حواسمان باشد که اصلاً کودک قرار نیست یک سری جملات را از ما شنیده و حفظ کند و به عنوان استدلال به ما ارائه دهد بلکه باید نسبت به بافت ماجرا و موقعیت و زمان توجیه مناسب را خودش با فکر کردن پیدا کند. برای رسیدن به این مهم باید به طور مداوم موارد جدیدتر و نامانوس تر را سوال کنیم. مثلاً ممکن است در داستان ما پسری سرما خوده و مریض باشد و نباید بستنی بخورد کودک باید بتواند این علت را بیان کند. اما در جایی دیگر کودک دندان درد دارد و نباید بستنی بخورد. در جایی هم هیچ منعی ندارد و می تواند بستنی بخورد و در جایی دیگر مربوط به این است که قبلاً در همان روز یک بستنی خورده و چون باعث چاقی می شود و مضرات نباید بستنی بخورد. سپس با بیان داستان های متفاوت سعی می کنیم کودک توجیه مناسب و مربوط به موقعیت را به کار ببرد. مواردی هم وجود دارند که دشوارترند و مربوط به آداب و رسوم اجتماعی و قوانین و مقررات رایج در فرهنگ هستند. این موارد ابتدا باید به کودک آموزش داده شوند. به وسیله ی داستان ها و تعریف رویدادهای واقعی پیرامون وی. مثلاً از کودک می خواهیم که در همان لحظه حمام کند کودک باید بتواند توجیه کند که اکنون و در این مکان وقت حمام کردن نیست و علل موجود را هم ذکر کند مثل این که وسایل شخصی مربوطه را ندارد، اجازه والدین را ندارد و ... فقط باید استدلال او منطقی و محکم باشد. ما امیدوار هستیم که با این چالش ها کودک یاد بگیرد که خود دنبال دلیل بگردد و آن را بیان کند. از دیگر مهارت های ارتباطی و اجتماعی پیشرفته اظهار نظر کردن در مورد یک موضوع است. برای اینکه کودک بتواند در مباحث دیگران شرکت کند و اظهار نظر کند باید مهارت های دیگری را نیز کسب کند.
مثلا درک موضوع صحبت دیگران، برای آموزش این مورد یک مکالمه را برای کودک انجام می دهیم (یا فرد سوم) و یا فیلم یک مکالمه را برای او پخش کرده و می پرسیم که موضوع صحبت آن ها چیست. اگر کودک می تواند بخواند و در سن مدرسه است با خواندن یک بند یا یک داستان یا ماجرای کوچک و بلند می خواهیم که موضوع آن را بیان کند یا برای آن یک اسم انتخاب کند. در این جا کم کم حدس زدن را هم با کودک کار می کنیم. حدس زدن را هم باید با موارد عینی شروع کنیم. مثلاً یک چیزی را در دست خود پنهان کرده و از کودک می خواهیم حدس بزند که چیست؟ علت حدس خود را هم می تواند بیان کند. مثلاً اگر کودک گفت کتاب است می پرسیم کتاب توی دست ما جا می شود؟ و همین طور با ایجاد سوال های استدلالی برای او زمینه ی تفکر و جستجو گری را فراهم می کنیم تا کودک کم کم حدس زدن ساده را یاد بگیرد. در مراحل بعد می خواهیم که یک توضیح کوتاه را بشنود و حدس بزند که توضیح در مورد چیست؟ مثل یک جور معما طرح کردن ساده یا تعدادی کلمه مربوط به یک موضوع را بیان کرده و از کودک می پرسیم این کلمات مربوط به چه کاری یا چیزی است مثلاً ابزار و اعمال مربوط به یک شغل، یک فعالیت، یک فرد و ... از موارد دیگر که کودک باید خوب آموخته باشد توصیف کردن و مقایسه کردن چیزها و موضوعات است ما در مطالب قبل توصیف کردن را توضیح داده ایم تحت عناوینی مثل صحبت کردن در مورد یک شی، فرد، حیوان و ... اما در موارد پیشرفته تر باید توصیف ها کامل تر و حالت مقایسه ای باشد یعنی اگر از کودک خواستم مادر خود را توصیف کند بگوید مادر من یک خانم جوان (یا میانسال)، بلند قد (متوسط یا کوتاه قد) است که ... تعدادی از مشخصات ظاهری و خلقی را بیان کند، شغل و هنرهای او و چیزهایی از این قبیل. و سپس بتواند او را با سایر خانم ها مقایسه کند مثلاً مادر من بهتر از دیگران غذا درست می کند یا کمتر از دیگران یک مهارت دیگر در این زمینه بیان منشا دانش است یعنی اگر کودک در یک زمینه نظری داد و کسی پرسید از کجا می دانی باید بتواند توجیه کند و دلیل اظهار نظر خود را بیان کند. بیان منشا دانشی را نیز باید با موارد عینی تر و آسان تر آموزش داد. برای مثال سوالی از کودک می پرسیم (توی این کشو چی هست؟) و وقتی که پاسخ داد می پرسیم از کجا می دانی؟ کودک باید دلیل بیاورد و دلیل او درست باشد. اگر آن را دیده باید بگوید خودم دیدم. اگر از کسی شنیده باید بگوید که فلانی گفت که مثلاً فلان چیز را در کشو گذاشته است اگر نه دیده و نه شنیده باید بگوید حدس می زنم. چون در این کشوها چنین چیزهایی می گذارند یا حتی ممکن است قبلاً خودمان به او گفته باشیم و باید بگوید که خودتان گفتید. در موارد انتزاعی باید کودک به منبعی که یک آگاهی را کسب کرده اشاره کند. مثلاً ممکن است در کتابی خوانده است یا در یک ماجرایی آن را شنیده یا دیده که باید همان را بیان کند سوالات انتزاعی برای بیان منشا دانش می تواند شامل موارد درسی، دانشی که کودک دارد یا حتی پیش بینی یک رویداد ساده باشد. این مهارت ها به کودک کمک کند برای ایجاد یک ارتباط موثر و حفظ آن در طول زمان و گسترش مهارت های اجتماعی به منظور پذیرفته شدن در جمع و دوستیابی و آماده شدن برای پذیرفتن نقش های اجتماعی در آینده. البته یک سری مهارت های اجتماعی و ارتباطی دیگر نیز در این راستا می توانند به آن ها کمک کنند که در مباحث بعدی به آن ها خواهیم پرداخت.

1399
اسفند
9
شنبه 9 اسفند 1399
2021
February
27

Add new comment

Plain text

  • No HTML tags allowed.
  • Web page addresses and e-mail addresses turn into links automatically.
  • Lines and paragraphs break automatically.
CAPTCHA
This question is for testing whether or not you are a human visitor and to prevent automated spam submissions.
Image CAPTCHA
Enter the characters shown in the image.