آموزش مفاهیم انتزاعی

آرزو رضایی
همان طور که در مباحث قبلی ذکرکردیم هر مفهوم انتزاعی، گستره ای از مفاهیم، شناخت ها و اطلاعات متنوع و روابط بین آنها را در بر می گیرد. ما بر آن هستیم که هر کودک با فراهم کردن اطلاعات مورد نیاز در ذهن خود بتواند بین آن ها ارتباط برقرار کند و به معنای آن ها پی ببرد. در این راستا چگونگی آموزش تصور و تخیل کردن و تجسم ذهنی را به طور مفصل شرح دادیم اما خاطر نشان می کنیم که تسلط کودکان بر این موارد به زمان بیشتری نسبت به مفاهیم عینی نیاز دارد. بنابراین پس از تمرینات متعدد و متنوع بسیاری کودک خواهد توانست آن ها را در ذهن خود تجزیه و تحلیل کند و در موقعیت های طبیعی زندگی به کار گیرد. به همین دلیل تکرار و تمرین و تجربه ی موقعیت ها تاثیر به سزایی خواهد داشت و موفقیت های هرچند کوچک باید مورد تشویق قرار گیرد تا کودک دچار یاس و ناامیدی نشود.
یکی از افعال انتزاعی که پردازش به آن لازم به نظر می رسد مفهوم «شوخی کردن» است. برای آموزش شوخی کردن و نیز مفاهیم متضاد شوخی و جدی می توانیم با ایجاد موقعیت های ساختگی و نمایشی مواردی از شوخی را به کودک نشان دهیم. شوخی ها می توانند عملی یا کلامی باشند.
تفاوت یک ضربه به بازوی بچه در حالت شوخی و جدی را حالات صورت ما نشان می دهد. هم چنین بافت زمانی و موقعیت فعلی در آن دخیل است. یعنی اگر با عصبانیت و اخم و ابزار نارضایتی در حالتی که کودک کار نادرستی انجام داده ضربه ای به بازوی او بزنیم این ضربه جدی محسوب می شود. اما اگر شرایط برعکس باشد یعنی کودک کار نادرستی انجام نداد یا حتی کار بامزه ای انجام داد و حرکت دست ما همراه با خنده و ابراز کلمات خوشایند باشد این ضربه شوخی تلقی می شود. پس با حرکات نمایشی می شود آن ها را نشان داد تا کودک به مرزبندی و تفکیک بین مرز شوخی و جدی برسد. بعد از آن در داستان هایی که برای کودک تعریف می کنیم شوخی یا جدی بودن عملی را سوال می کنیم. شوخی های کلامی معمولاً از یک سری تکیه کلام ها و موارد تعریف شده تا صحبت ها و خبرهایی که خیلی هم جدی به نظر می رسند اما برحسب موقعیت و استفاده ممکن است در جایگاه شوخی قرار گیرند متنوع و گسترده اند. مرزبندی بین این شوخی و جدی ها بسیار دشوار است و یکی از موارد چالش برانگیز در بحث آموزش مفاهیم انتزاعی است. در بسیاری از موقعیت ها افراد عادی هم زمان زیادی طول می کشد تا به شوخی بودن یک شوخی پی ببرند. بنابراین تشخیص پاره ای از آن ها برای کودک کفایت می کند. اما بحث مهم تر در زمینه درک کودک از شوخی و شوخی کردن این است که موقعیت های استفاده از آن را یاد بگیرد. اینکه کی، کجا و چطور می شود شوخی کرد یا دیگران کی، کجا و چطور مجاز هستند با ما شوخی کنند و نیز شوخی های خوب و بد که لزوماً در محافل اجتماعی ما کاملاً به طور سلیقه ای متفاوت می شوند چالش اصلی کودکان اتیستیک است. ما به کودک می گوییم که با غریبه ها نباید شوخی کنیم در حالی که در یک برنامه دوربین مخفی می بیند که فردی با غریبه ها شوخی می کند. یا به او می گوییم که فلان شوخی بد است و نباید انجام شود در حالی که کودک ممکن است همان شوخی را در فیلم ها یا افراد دور برش ببیند و دچار دوگانگی بشود. پس آموزش ما شامل موارد زیر می شود: 1- معرفی شوخی و جدی با موقعیت های نمایشی و سپس واقعی 2- برخورد و پاسخ ما در قبال شوخی دیگران (یاد بگیرد که معمولاً نباید از شوخی ناراحت شویم چون شوخی است. ولی به هر حال گاهی همه ی افراد از شوخی ناراحت می شوند) 3-افرادی که می شود با آن ها شوخی کرد و افرادی که می توانند با ما شوخی کنند ( باید به کودک بفهمانیم و توضیح دهیم که این مرزبندی ها قابل انعطاف است و می شود از برخی موارد چشم پوشی کرد) 4-شوخی های خوب و شوخی های بد ( در این قسمت هم از کلمه "بهتر است یا هرگز نباید " استفاده می کنیم). می شود نمونه هایی را با هم فکری خود کودک فهرست کرد. مثلاً شوخی هایی که هرگز نباید با کسی بکنیم که شامل موارد خطرناک و خیلی ناراحت کننده هستند و شوخی هایی که بهتر است انجام ندهیم مثل شوخی هایی که شبیه مسخره کردن هستند و از نظر روحی و روانی دیگران را آزار می دهد. مفهوم مسخره کردن هم تقریباً به همین ترتیب آموزش داده می شود با این تفاوت که مسخره کردن جزء کارهای بد و ناپسند است و اصلاً نباید انجام شود و اینکه کودک اگر در معرض مسخره شدن قرار گرفت چه رفتاری باید از خود بروز دهد. وقتی وارد حیطه آموزش مفاهیم انتزاعی می شویم می بینیم که بسیاری از آن ها به هم مربوط اند مثلاً در مفهوم مسخره کردن یا شوخی کردن نیاز می شود مفهوم تلافی کردن، چشم پوشی کردن، اعتنا کردن و نکردن و ... نیز به کودک یاد داده شوند و هر کدام از این ها دوباره به یک سری مفاهیم دیگر وصل خواهند شد. پس باید در موقعت های نمایشی و سپس طبیعی روی تعمیم دهی آن ها بارها و بارها کار شود. نکته ای که در این میان باید ذکر کنیم این است که دقت کنیم چه مفهوم انتزاعی را در چه شرایطی و کجا آموزش دهیم. اولاً مفهوم انتزاعی که برای آموزش انتخاب می کنیم باید با سن و درک عمومی کودک متناسب باشد.
مثلاً برای یک کودک 5 ساله لزومی ندارد که بداند نابغه یعنی چه اما دانستن مفهوم ترسو و درست، غلط و ... بیشتر مورد نیاز است. دیگر اینکه اطلاعاتی که به کودک می دهیم باید با شرایط کودک سازگار باشد. حتی ممکن است کودکی با سنین بالاتر داشته باشیم که هنوز از نظر درکی پایین تر است و آموختن برخی از این مفاهیم در موقعیت کنونی اش برای او چندان کاربردی نداشته باشد. پس سطح درک و نیاز کودک هم از شرایط دیگر است. هم چنین بهتر است مفاهیم انتزاعی که برای آموزش انتخاب می کنیم در مورد مسائل پیرامون کودک باشد کودکی که به مدرسه می رود به طور حتم بیشتر با این مسائل مواجه شده و نیاز دارد که بداند دیگران در اطراف او چه می کنند، چه می گویند و چه می خواهند. اکنون می توانیم سایر مفاهیم انتزاعی که با شوخی و جدی شبیه هستند را به کودک به همین شیوه آموزش دهیم. فقط در هر مورد باید ملاحظات اجتماعی و اخلاقی را مد نظر قرار دهیم اگر کودک یک مفهوم را در حد قابل قبولی درک نکرده به صورت نصفه و نیمه آموزش را رها نکنیم چون ممکن است خوب نفهمیدن یک موضوع برایش ضرر بیشتری داشته باشد تا اصلاً نفهمیدن آن.
اگر کودکی شوخی را خوب نفهمد و ملاحظات اخلاقی آن را خوب درک نکند ممکن است مورد سوء استفاده دیگران قرار گیرد یا اشتباهات بدی با شوخی های خطرناک یا غیر اصولی انجام دهد که باعث صدمات جبران ناپذیر جسمی و یا روحی برای خود و دیگران بشود و همچنین دریافت بازخورد طبیعی آن رفتار از دیگران باعث تخریب روحیه و تضعیف اعتماد به نفس او بشود.
در آموزش کلماتی که یک یا چند مصداق عینی و یک یا چند مصداق انتزاعی دارند از هر دو روش آموزشی عینی و انتزاعی استفاده می کنیم. مثلا کلمه ی «شیر» سه مصداق عینی و یک مصداق انتزاعی دارد. انواع شیر را با تصاویر واقعی به کودک نشان می دهیم که جزء شناخت های ساده است. اما اگر کودک جایی شنید که یک نفر دیگری را شیر خطاب می کند باید یک سری مفاهیم دیگر را بداند. این که منظور او از این کلمه برمی گردد به شیر جنگل که خیلی شجاع و نترس است. در اینجا ما مفهوم شجاعت و نترسیدن و قوی بودن را برای کودک با روش هایی که قبلا ذکر شد باز می کنیم و سپس دلیل آن را که به مثال زدن و تمثیل بر می گردد برای کودک مفهوم سازی می کنیم. از آن جا که بحث تمثیلات و تشبیهات خود بحث گسترده ای خواهد بود در شماره ی بعدی به آن خواهیم پرداخت.

1399
تیر
21
شنبه 21 تير 1399
2020
July
11

Add new comment

Plain text

  • No HTML tags allowed.
  • Web page addresses and e-mail addresses turn into links automatically.
  • Lines and paragraphs break automatically.
CAPTCHA
This question is for testing whether or not you are a human visitor and to prevent automated spam submissions.
Image CAPTCHA
Enter the characters shown in the image.