هنردرمانی و اتیسم

طیبه صفری
بر پایه تعریف انجمن هنر درمانی آمریکا، هنر درمانی حرفه ای برای سلامتی روان انسان ها است که با بهره گیری از خلاقیت آفرینندگی افراد، شرایط فیزیکی روانی و عاطفی آن ها را در همه سنین بهبود می بخشد. بر این اساس، درگیر شدن قوه خلاقه اشخاص در زمان آفرینش آثار هنری می تواند در حل کردن دغدغه های ذهنی و مشکلات آن ها سودمند بوده، مهارت های شخصی و درونی آن ها را بهبود بخشیده، در مدیریت رفتاری آن ها را توانا تر کرده، اضطراب آن ها را کاهش داده و در نتیجه عزت نفس و خود باوری آنها را بیشتر کند. هنر درمانی در عمل روش های گوناگونی دارد و هر فردی می تواند به روش خودش اقدام کند. این روش ها ممکن است به صورت جریان آزاد و یا ساختار گرایانه فردی و یا گروهی انجام شوند و راهی شگفت انگیز برای کودکان و بزرگسالان مبتلا به اختلال اتیسم (اوتیسم) به شمار می رود و هم چون گشودن درهایی جدید برای بهبود زندگی شان هستند.
معروف ترین درمان برای کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم (اوتیسم) ، رفتار درمانی است که با شکل دهی رفتار از طریق سیستم پاداش دهی به کودک کمک می کند. در سال های اخیر، مراقبان به دنبال درمان های جایگزین و یا مکمل هستند از قبیل هنر درمانی. به طور کلی هنر درمانی به رشد روانی و عاطفی کمک می کند. بر خلاف آموزش هنر، هنر درمانی با هدف ایجاد مهارت های زندگی، پرداختن به مشکلات رفتاری و کمک به ابراز خود انجام شده است.
اهداف هنردرمانی در کودکان و نوجوانان
به طور کلی، اهداف برنامه های هنردرمانی برای کودکان و نوجوانان (چه عادی و چه استثنایی) را می توان به شرح زیر بیان نمود:
1- پالایش درون کودک و برقراری ارتباط مناسب با محیط بیرون
2- تخلیه هیجانات، احساسات، عواطف و رسیدن به آرامش درونی
3- بیان لذت ها، ترس ها، شادی، غم و اندوه و اضطراب به شیوه ای فرافکنانه
4- بهبود مهارت های حرکتی ظریف، شناختی، ادراکی، عاطفی، ارتباطی و اجتماعی
5- بهبود مهارت ابراز وجود، جرات ورزی و کاوش خود در کودک
6- بهبود یادگیری کودک
7- انسجام"من"
8- تقویت حس زیبایی شناختی در کودک
9- ایجاد روحیه انعطاف پذیری در کودک
10- بهبود و تقویت خلاقیت، ابداع و نوآوری در کودک کودکان با انواع نیازها و ناتوانی ها از هنر درمانی بهره می برند و می توانند با درمان گر همکاری کنند. از آن جا که کودکان نمی توانند با زبان، احساسات خود را بیان کنند، هنر واسطه ای است که کودک به کمک آن می تواند با مشکلات کمتری با درمان گر ارتباط برقرار کند. ابزار به کار رفته در کار هنری، چیزهایی است که کودک از طریق آن ها می تواند مشکلات خود را بدون استفاده از زبان بیان کند. از آن جایی که مشکلات احساسی و رفتاری کودک به یکدیگر ربط دارند در کار با کودک باید به هر دو جنبه توجه شود.
هنر جایگزینی برای ارتباطات کلامی
هنر درمانی به چند دلیل برای کودکان مبتلا به اختلال اتیسم (اوتیسم) مناسب است. یکی از نشانه های اتیسم (اوتیسم) این است که ارتباطات آسیب دیده است. یک شخص مبتلا به اتیسم (اوتیسم) می نویسد « من نمی توانم صحبت کنم مانند یک لکنت بزرگ... فریاد تنها راهی است که من می توانم ارتباط بر قرار کنم». هنر روشی را برای فردی که در صحبت کردن و ابراز خود مشکل دارد، ارائه می دهد. افراد مبتلا به اتیسم (اوتیسم) اغلب متفکران دیداری هستند و گزارش های زیادی وجود دارد که آن ها «از طریق تصاویر فکر می کنند». این به بسیاری از آنان کمک می کند تا در به یاد آوری و تجسم خاطرات، به خاطر سپردن یک تصویر و دیگر اطلاعات تصویری و هم چنین بیان ایده هایشان از طریق طراحی و یا دیگر فعالیت های هنری موفق تر باشند. کارهای هنری حالتی از ارتباط میان انسان ها هستند که نیازی به تعامل کلامی نداشته اما می تواند این افراد را به محیط بیرون پیوند دهد. ابراز احساسات و افکار از طریق تصاویر برای چنین افرادی بسیار طبیعی است. دستور العمل های دیداری می توانند در چار چوب کمک به تصویری یا نوشتاری باشند و ساختار و انتظارات روشن و واضحی را فراهم می آورند. مطمئن شوید که این دستور العمل ها ساده شده باشند، زیرا شاید کودک با اطلاعات خارجی در تصویر ها گیج شود.
چه چیزی در کودکان مبتلا به اتیسم (اوتیسم) وجود دارد که آن ها را به سوی هنر جلب می کند
هنر، یک نقطه عطف جالب برای کودکان مبتلا به ASD است، زیرا هنر فعالیتی است که در آن توانایی ها (یادگیرنده های دیداری، علایق حسی) و نواقص یا ضعف ها (قدرت تخیل، نیاز به کنترل عصبی و حسی) با هم ادغام و یکی می شوند. آن ها اغلب بسیار مشتاق کارهای هنری هستند، اما زمان سختی را برای اینکه به درستی مشغول آن شوند می گذرانند. به نظر می رسد عقیده عموم این است که کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم (اوتیسم) در انجام کارهای هنری یا حتی خیالی خوب هستند در حالی که این کودکان به استفاده از هنر درمانی بسیار کند و با تاخیر مشهور هستند.
هنر درمانی چگونه به مبتلایان کمک می کند
پژوهش ها و مقالات محدودی در این زمینه وجود دارد که به توضیح تاثیر موردی این فعالیت ها بر این مبتلایان اشاره دارند. اما به هر حال هنر درمانی می تواند کمک بزرگی باشد در گشودن درهای ارتباطات جهانی در برابر مبتلایان به اتیسم (اوتیسم) تا استعدادهای هنری شان را به نمایش بگذارند. برخی از مقالات موجود حاکی از این هستند که هنر درمانی می تواند به کشف استعداد های کودکان اتیسم (اوتیسم) کمک شایانی کند. هر چند که در مورد سایر کودکان که استعدادهای هنری بالقوه ای ندارند می تواند نتایج قابل توجه دیگری به دست دهد. دیگر نتایج عبارتند از: بهبود تصور وتوانایی فکرهای تجسمی، بهبود توانایی تشخیص و پاسخ به حالات صورت (زبان بدن)، افزایش قدرت مدیریت احساسات، بهبود توانایی های حرکتی.
ویژگی های کارهای هنری که کودکان مبتلا به اتیسم انجام داده اند
زیبایی و سبک منحصر به فردی در هنرهایی که افراد مبتلا به اتیسم (اوتیسم) انجام داده اند وجود دارد. این کودکان جهان و اجسام موجود در آن را متفاوت از همسالان عادی خود تجربه کرده و کارهای هنری آن ها منعکس کننده ی این تفاوت ها است. چندین ویژگی قابل مشاهده وجود دارد که در بسیاری از کارهای هنری کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم (اوتیسم) دیده می شود. در واقع هر کودکی که کار هنری انجام می دهد امکان دیدن این ویژگی ها در کار هنری او وجود دارد، با توجه به آن که بسیاری از این ویژگی ها در کارهای هنری افراد مبتلا دیده می شود آن را تبدیل به ویژگی های اتیسمی منحصر به فرد می کند.
مطالعات و پژوهش های انجام شده در زمینه ی هنردرمانی کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم
بتز و اولمن در پژوهش هایی از هنر درمانی به عنوان ابزاری برای بهبود ارتباط بین فردی، تعامل اجتماعی و نیز افزایش خلاقیت در کودکان مبتلا به اتیسم (اوتیسم) استفاده کرده و نتایج پژوهش های آن ها حاکی از این بود که هنر و ابزار هنری به عنوان روشی است که می توان از طریق آن ارتباط کودک با دنیای پیرامون را بهبود بخشید. علاوه بر این، آن ها هنر درمانی را به عنوان روشی برای راه یافتن به دنیای درون این کودکان و کشف استعدادها و خلاقیت آن ها مطرح کردند.
به این دلیل استفاده از هنر و موسیقی داری اهمیت است که می توانند در یک محیط کنترل شده باعث تحریک بینایی، لمسی و... شوند و کمک خاصی به یکپارچگی حسی این افراد دارند. در هنر درمانی از طریق رنگ کردن و کشیدن هماهنگی چشم و دست افراد مبتلا تقویت می شود.
امروزه، هنر درمانی در بسیاری از مدارس مخصوص کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم (اوتیسم) ارائه می شود. هنر درمانی نیز نظیر موسیقی درمانی، به نقاط قوت و اختلال طیف اتیسم (اوتیسم) تاکید می کند، یعنی بر بینایی، زیرا اکثر کودکان مبتلا به اتیسم (اوتیسم) ترجیح می دهند که بیشتر به صورت دیداری فکر کنند. مهارت هنری (استفاده از نقاشی، موسیقی، کاردستی و سفال) می تواند به شکلی منظم ایجاد شود به طوری که افراد مبتلا به این اختلال شاید صدها بار یک کار هنری را انجام می دهند تا سرانجام در این کار مهارت پیدا کنند.
پیتر مایرز، فردی انگلیسی است که به سندرم آسپرگر مبتلاست. او از یک رویکرد بسیار نظام دار در هنر خود، برای تولید تصاویر بسیار دقیق با جزییات ریز استفاده می کند که هم درک او از خطاهای ادراکی را نشان داده و هم نشان می دهد که وی با چه دقتی می تواند یک قطعه کار را پیشاپیش در ذهن خود مجسم کند.
منابع
the art of autism.com/the value of art therapy for those on the autism
spectrum
مقدمه ای بر هنر درمانی خانواده محور و کودکان مبتلا به اختلال های طیف اتیسم، دکتر کاوه مقدم
هنر درمانی در اتیسم، حمیدرضا عرب، سعید حبیب الهی، احمد عابدی، مهناز شیرانی