اختلال یکپارچگی حسی

امین نصر / کارشناس کاردرمانی

اختلالی پنهان که موجب ناتوانی می شود ولی به درستی تشخیص داده نمی شود
ذهن و بدن ما به منظور برآورده ساختن نیازهای دنیای پیرامون مان به طور بسیار شگفت آوری در هم تنیده شده اند. احساسات، افکار و اعمالی که ما تجربه می نمائیم بر اساس عملکردهای مغز ما به وقوع می پیوندند. نحوه ی پردازش اطلاعات درونی و دنیای بیرونی ما بر احساسات، افکار و اعمال ما تاثیر می گذارند. جزئی ترین تغییر در عملکردهای پردازشی مغز ما می تواند بر نحوه مدیریت و اداره مهارت های زندگی روزمره، پیشرفت های تحصیلی– آموزشی و تعاملات اجتماعی ما تاثیر مستقیم و شدیدی بگذارد. اختلال یکپارچگی حسی یک نمونه و مثال مطلوبی است که نشان می دهد چگونه این اشتباه و خطا در پردازش های مغزی رخ می دهد.
اختلال یکپارچگی حسی (SID) یک اختلال عصب شناختی است که چهل سال پیش توسط دکتر آیرز معرفی گردید. دکتر آیرز نظریه یکپارچگی حسی را به منظور توصیف روابط بین الگوهای رفتاری و عملکرد مغز توسعه و بسط داد. همان گونه که در مقاله ی ویلیامز و شلنبرگر با عنوان «چگونه موتور شما به کار می افتد؟» یک دستوالعمل هدایت کننده برای برنامه آگاه در خصوص خود تنظیمی آورده شده است، تعداد بی نهایتی از واحدهای اطلاعات حسی در هر لحظه به مغز ما وارد می شوند، این اطلاعات نه تنها فقط از طریق چشم ها و گوش های ما بلکه از هر نقطه ای از بدن ما به سیستم عصب مرکزی وارد می شوند. مغز باید کلیه این اطلاعات حسی را سازمان دهی و یکپارچه نماید.

حس ها
همه ما با پنج سیستم حسی اصلی (بینایی، شنوایی، چشایی، بویایی و لامسه) آشنا هستیم. این حس های اصلی یا «سیستم های حسی دور»، به محرک های خارجی وارده از محیط پیرامونی پاسخ می دهند. افراد بسیار اندکی با سیستم های حسی موجود در داخل بدن آشنایی دارند، این حس های درونی عبارتند از حس عمقی، حس لمسی، حس تعادلی و حس احشائی. این حس ها را «سیستم های حسی بدن محور» یا «سیستم های حسی نزدیک» می نامند. این حس های نزدیک بدون نیاز به خودآگاهی عمل می نمایند و برای ما نیز قابل مشاهده نیستند.
- حس احشائی: سیستم حسی مربوط به اندام های درونی ( نظیر ضربان قلب، گرسنگی، هضم، حالت هوشیاری، خلق و ... ).
- حس لمس: پردازش اطلاعات در مورد حس لامسه که به طور خام از پوست دریافت می شود.
- حس تعادل: پردازش اطلاعات در مورد حرکت، جاذبه، توازن که به طور خام از طریق گوش داخلی دریافت می شود.
- حس عمقی: پردازش اطلاعات در مورد وضعیت بدن که به طور خام از طریق عضلات، لیگامان ها، رباط ها و مفاصل دریافت می شود.
مغز این دریافت های حسی را پس از ثبت و مکان بندی، مرتب می کند و همانند یک افسر پلیس در سر چهار راه که ماشین های در حال حرکت را هدایت می کند، عمل می نماید. پردازش حس لمسی، حس تعادل و عمقی در صدر و اولویت نسبت به سیستم های حسی پنج گانه قرار دارد.

یکپارچگی حسی
کارول استاک کرانوویتز، مولف «کودک ناکوک، بازشناسی و پرداختن به اختلال یکپارچگی حسی» در سال 1998 است. کرانوویتز به طور کاملا آشکار و دقیقی به توصیف یکپارچگی حسی و اختلال عدم یکپارچگی حسی پرداخته است. او چنین اظهار نظر نموده است که یکپارچگی حسی عبارت از یک فرایند عصبی در خصوص سازمان دهی اطلاعاتی است که ما از حس های «دور» و «نزدیک» کسب می کنیم. «زمانی که مغز به طور مناسب و مطلوبی اطلاعات را پردازش بکند، ما به طور خودکار و به شیوه ی مناسب به این اطلاعات پاسخ خواهیم داد».
اختلال یکپارچگی حسی:
اختلال یکپارچگی حسی عبارت است از ناتوانی در پردازش اطلاعات خاصی که از طریق حس ها دریافت می گردد. هنگامی که یک فرد مبتلا به اختلال یکپارچگی حسی است، او قادر به بروز واکنش مطلوب و خودکار به اطلاعات حسی خاصی به منظور برنامه ریزی و سازماندهی رفتار لازم نیست. این امر موجب می شود که فرد تکنیک های اولیه و بنیادی لازم برای حفظ حیات را مجددا بررسی نماید و آن ها را به منظور استفاده اولویت بندی کند. این تکنیک ها عبارتند از ترس و وحشت، گریز و یا ستیز و جنگ که در مغز اولیه قرار دارند. اختلال یکپارچگی حسی عبارت است از یک برهم خوردگی و اغتشاش در فرآیند جذب و دریافت، سازمان دهی و برونداد اطلاعات حسی. جذب و دریافت حسی می تواند طیف وسیعی را شامل شود که در یک سوی این طیف جذب و دریافت بسیار اندک و در سوی دیگر طیف جذب و دریافت بسیار زیاد قرار دارد. در حالت دریافت بسیار زیاد اطلاعات، مغز دچار تحمل بار زیاد و قرار گرفتن در حالت سنگینی بار می شود و این امر موجب می شود تا از محرک حسی اجتناب جوید. در حالت دریافت بسیار اندک اطلاعات، مغز مرتبا به جستجوی اطلاعات حسی می پردازد. برهم خوردن نظم و ساختار عصبی به سه شیوه مختلف و متفاوت می تواند رخ دهد. اول این که به علت قطع ارتباط در سطح سلول های عصبی، مغز پیامی را دریافت نمی کند. دوم این که در برقراری مستمر ارتباط وقفه رخ می دهد و ثبات لازمه وجود ندارد و دریافت پیام با وقفه هایی همراه است. سوم این که پیام ها به طور مستمر دریافت می شوند ولی بین آن ها و سایر پیام ها ارتباط مناسب و مطلوبی برقرار نمی شود. در حالت های فوق الذکر که مغز در فرآیند پردازش پیام های عصبی دچار ضعف و اختلال می شود بالطبع برون دادهای نامطلوب و ناکافی حرکتی، زبانی – کلامی و یا هیجانی بروز می کنند که این امر سبب می شود تا ما از انجام یک واکنش حرکتی مناسب در قالب یک رفتار هدفمند عاجز و ناتوان شویم.
اختلالات همراه و همبود با اختلال یکپارچگی حسی
به دلیل این که بیشترعلائم اختلال یکپارچگی حسی به صورت طیفی بروز می کنند و یک دامنه ای از رفتارها را شامل می شوند، بنابراین با بسیاری از اختلالات روانپزشکی دیگر به ویژه اختلال بیش فعالی-نقص توجه، اتیسم (اوتیسم) و اختلال یادگیری به طور هم زمان و همبود بروز می یابند و همین امر می تواند دلیل دشوار بودن تشخیص قطعی این اختلال در نظر گرفته شود.

ویژگی های اختلال یکپارچگی حسی
کلیه افراد به طور موقت علائمی از مشکلات یکپارچگی حسی را بروز می دهند زیرا هیچ کسی در کل زمان های زندگی اش نمی تواند به خوبی خود را تنظیم نماید. به طور مثال، در هنگامی که شما از بی خوابی شدیدی رنج می برید، واکنش های حرکتی و توانایی تمرکزتان دچار افت و اختلال می شود. ولی اطلاق لفظ و واژه «اختلال» هنگامی به کار برده می شود که فرد در انجام عملکردهای روزمره اش دچار اختلال و نقص شده است و ارزیابی این روند پردازش عصبی می تواند به روشن شدن دلائل رفتارهای ناهنجار و یا نقائص حرکتی، هیجانی، کلامی و حسی فرد کمک نماید.

جدول علائم اولیه اختلال یکپارچگی حسی
جدول زیر شامل فهرستی اولیه از علائم اختلال یکپارچگی حسی است که به طور دسته بندی شده ارائه می گردد:

حس علائم
شنوایی • به صداهای بلند و غیرمنتظره به طور منفی پاسخ می دهد.
• دست هایش را بر روی گوش هایش قرار می دهد.
• در محیط پرسر و صدا و شلوغ نمی تواند راه برود.
• در یک محیط پر از محرک، فراموش کار و بی توجه به نظر می رسد.
بینایی ترجیح می دهد تا در تاریکی بماند.
تمایلی به بالا و پائین رفتن از پله ها ندارد.
از چراغ ها و نورهای بسیار روشن اجتناب می کند.
به اشیا و افراد بسیار خیره و با دقت نگاه می کند.
از تماس چشمی پرهیز می کند.
بویایی/ چشایی • از بعضی مزه ها و بوهای خاصی که بخشی از برنامه غذایی رایج و مرسوم کودکان هستند، اجتناب می کند.
• به طور مداوم اشیا غیر خوراکی را بو می کند.
• به دنبال بعضی از مزه ها و بوهای خاصی است.
• به نظر نمی رسد که بوی ادکلن های قوی را متوجه شود.
وضعیت بدنی • به طور مداوم وضعیت بدنی خود را تغییر می دهد و آرام و قرار ندارد.
• به سایر افراد، مبلمان، اثاثیه منزل و اشیا آویزان می شود.
• به نظر می رسد که دچار ضعف عضلانی است، به آسانی و به سرعت خسته می شود.
• سطح تحمل عضلانی بسیار پائینی دارد.
• روی انگشتان پایش راه می رود.
حرکت • به محض این که پاهایش از روی زمین برداشته می شود دچار اضطراب می شود.
• از بالارفتن و پریدن اجتناب می کند.
• از بازی در محوطه زمین ورزش اجتناب می کند.
• وول خوردن مداوم و عدم توانایی حفظ یک وضعیت بدنی موجب بروز اختلال در انجام امور روزمره اش می شود.
• در هنگام بازی، دست به کارهای پر مخاطره می زند و هیچ گونه توجه ای به هشدارهای ایمنی ندارد.
لمس • از انجام بازی ها و کارهای با چسب، سریشم، شن و نقاشی با نوک انگشتان اجتناب می کند.
• به بافت های خاصی نظیر ( پارچه لباس ها، ملافه ) حساس است.
• افراد و اشیا را به گونه ای لمس می کند که موجب آزار و اذیت آن ها می شود.
• از راه رفتن به صورت پا برهنه اجتناب می کند به ویژه بر روی چمن و یا شن و ماسه.
• به درد و دمای محیط واکنش مناسب را بروز نمی دهد، معمولا واکنشی پایین تر از سطح هنجار
توجه ، رفتار و مهارت های اجتماعی • به طور مداوم از یک فعالیت به فعالیت دیگر مشغول می شود و بازی هایش را تغییر می دهد.
• در توجه کردن به طور طولانی مدت و پایدار مشکل دارد.
• بیش از حد معمول با دیگران مهربان است.
• مضطرب به نظر می رسد.
• به نظر می رسد که همیشه در معرض آسیب و سانحه است.
• در دوست یابی مشکل دارد و نمی تواند هیجاناتش را به درستی بیان کند.

منابع
1. Kranowitz, Carol Stock. The Out-of-Sync Child: Recognizing and Coping with Sensory Integration Dysfunction. New York, NY: The Berkley Publishing Group, 1998.
2. Williams, Mary Sue and Sherry Shellenberger. "How Does Your Engine Run?" A Leader's Guide to The Alert Program for Self-Regulation. Albuquerque, NM: TherapyWorks, Inc., 1996.