آگاهی از بدن

آگاهی از بدن حسن هاشمی
آگاهی از بدن شامل بخش های تصور از بدن، مفهوم بدن و طرح واره ی بدن است.
تصور از بدن
تصور از بدن احساس درونی است که کودک درباره ی خود دارد. این احساس از تولد آغاز می شود و به طور عمده تحت تاثیر محیط و رفتار کودک قرار می گیرد و مشکلات مربوط به تصور از بدن را می توان در بعضی موارد از طریق نقاشی یا عبارات کلامی آن ها تشخیص داد. کودکانی که تصور بدنی ضعیفی دارند ممکن است خود را بدون قسمت هایی از بدن یا در ابعادی غیر واقعی یا متفاوت از دیگران بکشند یا در حرف های خود جملاتی غیر واقعی یا منفی برای بیان احساسات خود به کار ببرند.
در نمونه های بررسی شده به مواردی برخورد شده که وقتی از آن ها خواسته شده که بدن خود را نقاشی کنند بدن را بدون تنه یا بدون جزئیات کشیده اند. آن ها با این که تمام اجزای کوچک بدن خود را نیز می شناختند ولی نمی دانستند که آن اجزا را باید در کجا بکشند. این افراد، افرادی بودند که بیش از حد مورد حمایت والدین و مربیان بودند به طوری که به آن ها اجازه داده نمی شد که هیچ کاری را خودشان به پایان برسانند و والدین و مربیان آن ها نگران بودند که آن ها اشتباه کنند یا تکلیف را با سرعت پایین انجام دهند. نمونه های دیگری هم دیده شده که کودکان جملاتی ناخوشایند نسبت به خود به کار می بردند و احساس غیر مفید بودن را بیان می کردند. این افراد اغلب مواردی بودند که بی جا و دائما در معرض تنبیه و موقعیت هایی غیر از تشویق قرار داشتند. در کل حمایت ها و سرزنش های بی جا می تواند تاثیر منفی بر تصور از بدن کودک داشته باشد. والدین و مربیان می توانند با ایجاد محیطی بی خطر برای کودک موقعیت هایی ایجاد کنند که کودک بتواند کارها و احساسات متفاوت را تجربه کنند این کار می تواند به کودک در تصور از بدن کمک کند.
مفهوم بدن
مفهوم بدن شامل شناخت و آگاهی از اعضا و بخش های مختلف بدن است. کودکان از قبل از یک سالگی شروع به مفهوم سازی برای خود می کنند و تا 7 سالگی می توانند تمام اعضای بدن خود را بشناسند. فعالیت هایی که در آن کودک اعضای مختلف بدن خود را حس می کند و آن ها را می بیند و به کار می برد در کنار نام گزاری این اعضا و اشاره به آن ها می تواند به کودک کمک کند تا مفهوم بدنی خوبی از بدن خود در زمان مناسب به دست آورد.
طرح واره بدن
طرح واره بدن، آگاهی درونی از موقعیت اجزای بدن در ارتباط با یکدیگر است. طرح واره بدن شبیه یک نقشه است و در 9تا 12 هفتگی دوران بارداری در مغز یک کودک شروع به رشد می کند. طرح واره بدن وابسته به احساسات دریافت شده از فعالیت هایی است که عضلات، مفاصل، پوست و بافت های نرم در آن درگیرند. هر وقت کودک حرکت یا با اسباب بازی های خود بازی می کند، عضلاتش را تحت کشش قرار می دهد و جاذبه زمین را تجربه می کند. در این هنگام است که اطلاعات به مغز او می روند و هر حرکت در مکان خاص همان حرکت ذخیره می شود. مشکلات طرح واره بدن را می توان از طریق فعالیت ها و حرکات کودک شناخت. حرکات نامتعادل، غیر هماهنگ و خشک یا عدم توانایی در انجام بعضی مهارت ها از جمله این مشکلات هستند. حرکت بنیادی مانند غلت زدن، دویدن، پریدن، چهار دست و پا رفتن و... هم چنین تقلید حرکات ورزشی به کودک در شکل گیری کامل تر این طرح واره در زمان مناسب خود کمک می کند. سطوح بالاتر طرح واره بدن از طریق الگوهای حرکتی، تسلط جانبی و برتری جانبی هم چنین جهت یابی رشد می کند.
تسلط جانبی
تسلط جانبی آگاهی درونی از این مسئله است که دو سمت متفاوت برای بدن وجود دارد. کودکان می دانند که برخی اجزای بدن مشابه هستند، مانند 2 بازو، 2پا، 2 گوش یا 2 چشم اما متوجه نیستند که آن ها در سمت های مختلف بدن قرار دارند. تسلط جانبی در 4 سالگی شروع به ظاهر شدن می کند. کودک با به دست آوردن آگاهی درونی، توانایی استفاده از یک یا هر دو سمت از بدن را برای ایجاد حرکت مطلوب کسب می کند؛ مانند استفاده از یک دست برای نگه داشتن کاغذ روی میز و دست دیگر برای نوشتن. رشد تسلط جانبی برای دوران مدرسه بسیار مهم است. آگاهی از داشتن سمت راست و چپ، گام بسیار مهمی در رشد آگاهی کودک است این آگاهی نقش مهمی را در موفقیت های تحصیلی آن ها ایفا می کند. رشد تسلط جانبی به اطلاعات به دست آمده از طریق مراحل رشد مفهوم و طرح واره بدن بستگی دارد. تا زمانی که تسلط جانبی در کودک تکامل نیافته باشد، او با مفهوم خواندن و نوشتن از چپ و راست مشکل خواهد داشت.
برتری جانبی
برتری جانبی واژه ای است که هنگام ترجیح کودک برای استفاده از یک پا، یا دست در مقابل دیگری به کار می رود. برتری جانبی یک نتیجه مورد انتظار از کودکی است که از طریق یک توالی رشدی طبیعی پیشرفت می کند و به طور طبیعی باید اتفاق بیفتد. برتری جانبی توانایی برای استفاده یک سمت از بدن به طور متبحرانه تر از طرف دیگر بدن است و در یادگیری علمی و موفقیت در مهارت های حرکتی آینده نقش مهمی را ایفا می کند. طی چند ماه اول زندگی، کودک به استفاده از دست چپ تمایل دارد. پس از آن مرحله ی دست چپ و دست راست آغاز می شود و به دنبال مرحله ای است که در آن برتری وجود ندارد. با وجود این کودک با شروع هفتمین یا هشتمین ماه زندگی، تمایل دارد از یک دست که معمولا دست سمت راست است استفاده کند. در این مرحله تمایل و برتری کودک ممکن است به طرف جلو یا عقب تغییر کند و به این بستگی دارد که شخص یا شی مطلوب به سمت چپ یا راست او نزدیک تر باشند. اگر شما همیشه از سمت چپ به کودک غذا بدهید و از او بخواهید قاشق را بگیرد، او به طور طبیعی از دست چپ خود استفاده می کند. برتری جانبی معمولا در 3 تا 4 سالگی تثبیت می شود و بیشتر کودکان دست راست را ترجیح می دهند.
کودکی که برتری جانبی کسب کرده است، در سمتی از بدن که او ترجیح می دهد احساس متفاوتی خواهد داشت. این احساس درونی به او امکان می دهد تا به طور خودکار بداند کدام دست، بازو یا پا را برای یک تکلیف حرکتی یا علمی ویژه استفاده کند. فعالیت هایی که با عضو غیر برتر انجام می شوند، این احساس را در کودک به وجود نمی آورند برای مثال، اگر شما سعی کنید که با دست و بازوی غیر برتر نام خود را بنویسید یا یک توپ را پرتاب کنید، احساس طبیعی نخواهید داشت. احساس در آن عضو متفاوت است. این آگاهی یا احساس که در سمت برتر بدن توسعه می یابد، پایه و اساسی است که کودکان به منظور تعیین این که اشیا نسبت به بدن در بالا، پایین، راست یا چپ هستند، لازم است. کودکانی که برتری جانبی تثبیت شده ای ندارند، در استفاده از دست غیر برتر برای کمک به دست دیگر مشکل دارند. این کمک در فعالیت هایی هم چون حرکت دادن اندام ها در خلاف جهت یکدیگر زمان پرتاب توپ، بریدن غذا یا نگه داشتن بطری و برداشتن در پوش آن ضروری است.
برتری جانبی ترکیبی وقتی به وجود می آید که یک کودک چشم، دست و پای یک سمت بدن را ترجیح نمی دهد. به عبارت دیگر ممکن است برتری برای چشم راست، دست چپ و پای راست باشد. کمبود برتری جانبی برای یک سمت از بدن، توانایی برای بروز آگاهی استوار از سمت راست و چپ بدن را تحت تاثیر قرار خواهد داد. در خصوص این که چه نوع اقدام اصلاحی درباره ی برتری ترکیبی انجام گیرد مناقشه وجود دارد. اگر یک کودک دارای برتری ترکیبی مدام، در مدرسه مشکل دارد، برای ایجاد برتری جانبی باید تلاش کرد؛ اما اگر او برتری ترکیبی دارد و در فعالیت های مدرسه و فعالیت های حرکتی موفق است، دلیلی برای نگرانی وجود ندارد.
خط میانی
خط میانی مربوط به تسلط جانبی است. در مراحل اولیه ی رشد، خط میانی شبیه یک دیوار است که کودک را از عبور یک دست یا پا در عرض بدن و به نیمه ی دیگر باز می دارد. زمانی که کودک چند ماهه است یک بلوک را در یک دست خواهد گرفت و آن را به سمت مرکز بدن حرکت و سپس آن را به دست دیگر انتقال می دهد. بیشتر کودکان بین 8 تا 12 ماهگی توانایی عبور از خط میانی بدنشان را برای برداشتن یک اسباب بازی یا خوراکی به دست می آورند. ناتوانی در عبور از خط میانی بدن، دستگاه بینایی را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. کودکان دچار مشکل خط میانی، از چشم راست برای خواندن یا نوشتن در طرف راست خط میانی و از چشم چپ برای سمت چپ استفاده می کنند. این تعویض چشم ها منجر به آشفتگی کودک می شود. طی عمل خواندن، چشم چپ تا میانه ی جمله را می خواند و سپس چشم راست آن را به عهده می گیرد. آنجلو این مشکل را دارد. چشم راست او ممکن است نتواند تشخیص دهد که چشم چپ در چه نقطه ای از میانه ی جمله متوقف شده که این مسئله باعث می شود او جایش را گم کند یا چند خط را جا بیاندازد. یک کودک با مشکل خط میانی در بیشتر موارد، نوشتار خود را در سمت راست میز قرار می دهد تا فقط از چشم راست استفاده و از عبور از خط میانی بدن با مداد اجتناب کند. موقعیت برگه ها در سمت راست حتی به او کمک می کند تا از به کارگیری چشم چپ اجتناب کند. هم چنین این کودک ممکن است چشم چپ خود را با دست چپ بپوشاند و به طور کامل آن را مسدود کند.
جهت یابی
وقتی کودک یک حس روشن از تسلط جانبی و آگاهی از بدن را رشد داده است می تواند جهت یابی را ایجاد کند. کودک طی این مرحله از رشد، آگاهی از سمت چپ و راست بدن را به فضا منتقل می کند. جهت یابی شامل سه مرجع است 1. چپ و راست 2. بالا و پایین 3. جلو و عقب (مقابل و پشت یا جلو و پشت). کودک ابتدا هر سه مرجع جهتی را نسبت به بدن خود یاد می گیرد و سپس این آگاهی را در فضا و اشیای دیگر طرح ریزی می کند. آگاهی از جهت یابی، کودک را قادر می کند تا در مرکز جهان خویش قرار گیرد. از این لحظه به بعد او یاد می گیرد که به افراد و اشیای دیگر نسبت به مرکز بدن خودش اشاره کند. این مسئله مکان یابی خود مرکز نامیده می شود (محل اشیا نسبت به خودش) و کسب این حس یک فرایند تدریجی است که معمولاً بین سنین 6 تا 8 سالگی رخ می دهد. کودک شروع به ایجاد و پس رفت می کند، مانند «توپ در سمت راست من است»، «سگ رو به روی من است»، «مربی پشت من است» کودک در سنین 8 تا 11 سالگی باید به مرحله مکان یابی عینی پیشرفت کند که توانایی اشاره کردن به اشیا و انسان ها نسبت به یکدیگر است. او می تواند مشاهد کند که «توپ در مقابل میز است» «سگ در بالای کاناپه است» یا «مربی پشت مادر ایستاده است».
انجام ورزش ها و بازی ها برای کودکان دارای مشکل جهت یابی، دشوار است این کودکان اغلب به گوش ندادن و توجه نکردن متهم می شوند، اما در واقع آن ها نمی فهمند که چه کاری باید انجام دهند. کودک ممکن است به توپ ضربه بزند، اما به جای دویدن به سمت ایستگاه اول به سمت ایستگاه سوم یا در فوتبال به طور اشتباه به سمت دروازه بدود. دستورالعمل های «توپ را به سمت راست بفرست» یا «توپ را پشت سر پرتاب کن» برای او گیج کننده است. مشکل تشخیص جهت عباراتی است که در توصیف مشکل یک کودک با جهت یابی استفاده شده است. تشخیص جهت به آگاهی روشن از تسلط جانبی و جهت یابی بستگی دارد. آیا او آگاهی از بدن، مفاهیم راست و چپ در تسلط جانبی و سه مرجع مربوط به جهت یابی را درونی کرده است؟ مشکلات تشخیص جهت در شرایط یادگیری ورزش و تحصیل، روی کودک تاثیر می گذارند، اما بسیار نامحسوس و تاثیر گذار هستند. یادگیری به آگاهی از جهت ها بستگی دارد. کپی برداری از کلمات روی تخته سیاه تعداد زیادی از کودکان مدارس ابتدایی را گیج می کند و ممکن است این کار برای کودکان چپ دست دشوار تر باشد اگر معلم حرف «ک» را روی تخته سیاه بنویسد، کودکان چپ دست سعی خواهند کرد که مانند معلم راست دست حرف را از خط میانی بدن به طرف خارج بنویسند. این مسئله منجر به نوشتن وارونه می شود. شما ممکن است تصور کنید که این کودکان معکوس می نویسند اما آن ها در واقع حرکت معلم را کپی می کنند و برای آن ها طبیعی به نظر می رسد. اگر کودکان چپ دست مشکلات تشخیص جهت نیز داشته باشند، عمل کپی کردن از روی تخته سیاه برایشان غیر ممکن می شود.
امید است در آینده ای نزدیک تمارینی در جهت بهبود مهارت های مذکور ارایه گردد.

منابع
1. فعالیت های بدنی برای ارتقای یادگیری و رفتار کودکان، بیلی آن شیترم - الیسون هاموند، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی،1389
2. The many facets of touch, Brown C. 1984 ,Human kinetics
3. touch balance, Gallagher w. 1990, American Health

1398
خرداد
2
پنج‌شنبه 2 خرداد 1398
2019
May
23

Add new comment

Plain text

  • No HTML tags allowed.
  • Web page addresses and e-mail addresses turn into links automatically.
  • Lines and paragraphs break automatically.
CAPTCHA
This question is for testing whether or not you are a human visitor and to prevent automated spam submissions.
Image CAPTCHA
Enter the characters shown in the image.