کتـاب تکنیـک های رفـتــاری بخش دوازدهم

تکنيک های آموزشی – رفتاری برای کودکان در خودمانده

ترجمه قسمت هايی از کتاب The Me Book نوشته پروفسور Lovaas

«بخش دوازدهم»

درك شىء (شناسايى اشياء):

براى شناسايى يا درك اشياء كار خود را با اشيايى آغاز كنيد كه او مى تواند به آسانى آنها را نام ببرد. همانطور كه در آموزش تقليد و پيروى از دستورات مشاهده شد اين مورد دربارۀ توضيح شىء صحت مى‌يابد كه بچه ممكن است در حال حاضر برخي از اين اشيا را بشناسد امّا او نمي تواند آنها را به‌كار برد. اكنون، وظيفه شما اين است كه با پاداش دادن به خاطر پاسخ هاى درست و تنبيه كردن به‌خاطر انواع نادرست همراه با تنبيه كردن به جهت ضعف بچه در همكارى ، كنترل او را به دست گيريد. در آغاز كار، (با مشاهده كردن اين مطلب كه آيا شما معلم بچه هستيد يا نه و پرسش كردن از والدين‌اش در اين باره) مشخص نماييد كه در حال حاضر بچه چه چيزى را مى‌تواند نام ببرد. ( حتى اگر در آن مورد اطمينان چندانى نداشته باشد.) در ابتدا، اين حالت بيان اشياء توسط كودك را كنترل كنيد.

مرحله‌ اول: تمام اشياى روى ميز را از ديد و دسترس بچه‌ها دور كنيد. و با قرار دادن يك شى مثل فنجان بر روى ميز با فاصله‌اى معين در جلوى بچه‌ آموزش را شروع نماييد. سپس به بچه فرمان « فنجان را بردار» را بدهيد. اگر بچه نتوانست پاسخ صحيح بدهد وارد مراحل بعدى شويد.

مرحله  دوم: راهنمايى ديدارى؛ شما با قرار دادن دست خود بر روى فنجان ( به گونه‌اى كه او آن را همانند شما انجام دهد ) بچه را كمك كنيد تا به فرمان شما، پاسخ دهد. اگر بازهم موفق نشد بايد کمک هاي فيزيکي را بيشتر کرده تا بچه موفق نشد و او را تشويق کنيد. سپس به تدريج كمك‌هاى ديدارى را كاهش دهيد. يعنى رفته‌رفته عمل حركت دست به سوى فنجان را كم كرده تا بچه موفق شود به‌طور مستقل فنجان را بردارد. و بعد از آن آموزش شىء دوم را آغاز كنيد.

مشخص كردن شىء دوم:

به منظور كاهش دادن حالت سردرگمى بچه شىء دوم انتخاب شده براى آموزش بيان ، بايد از نظر شكل فيزيكى و نوع عمل ، از شىء اول ، كاملاً متفاوت باشد. همچنين ، اگر شىء اول ، يك فنجان باشد، به كار بردن يك ليوان، به‌خاطر شباهت آن با فنجان ، هم از نظر شكل و هم از نظر نوع عمل كه هردو براى نوشيدن به‌كار برده مى‌شوند ، يك گزينه نامناسب به‌عنوان شىء دوم خواهد بود. بنابراين نشان يا نام‌هاى دو شىء بايد تا حدّ وسيعى متفاوت باشند. مثلاً اگر فنجان اولين نشان آموزش ، داده شده باشد، « كلوچه » به عنوان يك كلمه ثانوى ، گزينه نامناسب خواهد بود زيرا هر دو كلمه با دو  کاف شروع مي شوند.  و همچنين هردوي آنها وارد دهان مي شوند.  بعد از انتخاب يک گزينۀ مناسب آن را به روش شيء نخست  آموز ش مي دهيم.  وقتي بچّه شيء دوم را  شناخت مرحلۀ جابه جايي و تغيير شيء را انجام مي دهيم.  در اين  مرحله  شيء اول را دوباره بر روي ميز قرار داده تا بچّه آن را شناسايي کند بعد از اينکه شناسايي به طور صحيح انجام پذيرفت حال دو شيء را جلوي بچّه روي ميز قرار داده و از او  مي خواهيم تا به يکي از آنها مثلاً «فنجان» دست بزند براي اينکه مطمئن شويم بچه به طور تصادفي پاسخ نمي دهد و هر دو شيء را به طور کامل شناخته و از هم تميز مي دهد جاي اشيا را چندين بار عوض مي کنيم و سعي مي کنيم به گونه اي فرمان دهيم که دستورات ما يک  حالت منظم مثلاً  يک در ميان نداشته باشد و همچنين  با حرکات چشم و دست به شيء مورد تنظر ت اشاره  نکنيم. ( مثلاً مي گوييم فنجان ، فنجان ، عروسک ، فنجان ، عروسک ، عروسک ، عروسک وگذاشتن شيء در سمت و جهت خاص مثل راست ، راست ،  چپ ، راست ، چپ ، چپ و... ) اگر بچه بتواند به طور  صحيح پاسخ دهد، در اين صورت مي تواند دو شيء را از يکديگر تشخيص دهد و شما مي توانيد شيء سوم را به او آموزش دهيد.

روش ديگري که براي شناخت اشياء مي  توانيم بکار ببريم روش نمونه سازي(modeling ) است. اين روش براي بچّه اي که در حال حاضر تقليد مي کند، مناسبترين روش مي باشد. مجموعه اي از اشياء را به طور جفتي براي خود و بچه تان ، انتخاب کنيد. اشياء را بر روي ميز قرار دهيد ، به طوري که ، مجموعه شما ، انعکاسي از مجموعه بچّه است دستور بدهيد که « به فنجان دست بزن » و با نمونه سازي عمل يعني دست زدن به فنجان خود ، بچّه را کمک کنيد تا به فنجان اش دست بزند. در آزمايش هاي متوالي ، دو فرمان و بخش هاي راست و چپ  اشيا را به طور متغير ، جابه جا  کنيد. به خاطر داشته باشيد که مکان هاي موجود در مجموعه شما و بچه بايد هميشه به صورت  جفت قرار گيرند. پس از انجام مجموعه اي از آموزش ها با دور شدن از اشياي موجود در مجموعه خود ، مبني بر عدم دست زدن به آنها، راهنمايي بر اساس نمونه سازي را کاهش دهيد. قبل  از اين که راهنمايي براساس نمونه سازي را کاهش داديد به ياد داشته باشيد  که بگذاريد تا بچّه در سطحي از راهنمايي چندين بار در پاسخ دادن ، موفق گردد. تا جايي که بچّه بدون کمک پاسخ  صحيح مي دهد انجام آزمايشات را ادامه دهيد اکنون نخستين حالت تشخيص نشان ادراکي را به او آموزش داده ايد. وقتي بچه  يادگرفت تا دو شيء را بشناسد وارد مرحلۀ بعد شويد وبه او شناسايي اشياي ديگر که در محيط اش موجود هستند را آموزش  دهيد.

 آموزش عموميت دادن:

در هنگامي که بچّه شش نشانه يا مقدار بيشتري از اشياء ، را فراگرفت ، شما مي توانيد، آموزش عموميت دادن را آغاز  کنيد. بچه بايد ياد بگيرد که نه تنها  ، آيتم خاصي را که  فرا گرفته است را تعيين کند بلکه ، نمونه هاي ديگري از يک شيء را به طور صحيح  ، مشخص نمايد.  در ابتدا، آموزش بايد، به آيتم هايي گسترش يابد که به شيء اوّلي ، کاملاً شبيه هستند. به تدريج ، بايد اشيايي را معرفي کنيد که متفاوت از هم باشند. شما بايد در طول آموزش عموميت دادن ،  از راهنماها ، استفاده نماييد. روش مشابهي که در آموزش Matching  (مقايسه) به کار برده ايد را ، دنبال کنيد. به آموزش ادامه دهيد ،  تا زماني که بچّه بتواند به طور صحيح ، شمار جديدي از يک طبقه را در اولين مرتبه از  حالت فراهم شده ، مشخص کنيد. وقتي ، بچّه شما  توانست به آساني  مجموعه اي از اشياي موجود در طبقات گوناگون را مشخص کند ، بايد عموميت  دادن کاربردش را در موقعيت هاي  جديد آغاز کنيد ، يعني بچّه بتواند ، آنها را در محيط هاي  جديد تعميم دهد.  اساساً بايد تعليم بچه تان را به هر بخش ممکن از حيات روزمرّه اش ، توسعه و گسترش دهيد. تنها در اين روش است که او در عموميت دادن مهارت هايي که در جلسات درماني مؤثر ، کسب مي کند ، موفق مي شود و آنها را در دنياي واقعي نه چندان سازمان يافته به کار مي برد.

توضيح شيء با بيان کردن:

پس از اينکه بچّه شما ياد گرفته است تا به طورتقريبي ده شيء را نشان دهد. شما مي توانيد به او ياد دهيد تا در برابر پرسيدن « اين چي است » نام آن شيء را بگويد.

مرحلۀ اول: شما و بچّه تان بايد، روبه روي يکديگر در دوطرف ميز بنشينيد.  يک شيء را بر روي ميز، در جلوي بچه قرار دهيد. در موقعي که قصد داريد به او ياد دهيد تا براي بدست آوردن اشياء آنها را نام ببرد سعي کنيد  در شروع کار ،  اشيايي را انتخاب نماييد که بچه شما آنها را دوست دارد ، مثل غذاها يا يک اسباب بازي مطلوب.

مرحلۀ  دوم: او را راهنمايي کنيد. مثلاً کلوچه را روي ميز قرار داده و از بچه نپرسيد که اين چي است؟ به محض اين که بچه کلوچه را مي بيند ، با گفتن کلمۀ «کلوچه» جواب درست را به او نشان دهيد.  اگر بچه به طور صحيح ، آن را تلفظ کند ،  فوراً او را تقويت کنيد و کلوچه را از روي ميز برداريد ،  تا اين که آزمايش بعدي آغاز شود.

مرحلۀ سوم: کاهش دادن راهنمايي پس از اين که بچه شيء مورد نظر را براي پنج بار همراه با راهنمايي کامل ( گفتن کلمه به طور کامل )  بيان کرده است ،  شما بايد  راهنمايي را کاهش دهيد. 

نشان و بيان دوم:

بيان شيء دوم به همان روش موجود  در مورد اوّل آموزش داده مي شود به خاطر داشته باشيد که شيء دومي که براي آموزش انتخاب شده است،  بايد از نظر شکل و نوع عمل ، از مورد اول ، کاملاً  متفاوت باشد.  بعد از اينکه بچه شيء دوم را نيز بدون راهنمايي کامل بيان  کرد حال روش تغيير و جابجايي را به کار مي بريم.

قدم زدن به سمت ( فرد/ شخصي )

اين رفتار به کودک مي آموزد تا در اتاق  به سمت فرد ديگر ( در صورتي  که فردي وجود داشته باشد ) يا به سمت يک شيء مثل ميز ، حرکت کند  (قدم بزند)

مرحلۀ اول: شما و کودکتان بايد در حد فاصل 5  قدمي از فرد يا شيء موردنظر ( به عنوان مثال حدفاصل بچه و پدرش ) ، قرار گيريد.  به بچه دستور بدهيد: « بيا پيش بابا »در صورتيکه بچه  فرمان را به خوبي اجرا کند رفتار بعدي را ارائه دهيد.

مرحلۀ دوم: او را راهنمايي کنيد. اين رفتار و رفتارهاي مشابه ، با وادار کردن بچه  جهت تقليد از شما ، به آساني آموزش داده مي شوند.  همچنين ،  بعد از گفتن « به سمت پدر بيا » بايد بگوييد « اين طوري  عمل کن » يا « اينجوري کن » سپس بلند شويد و به سمت فرد مورد نظر حرکت کنيد تا به او برسيد. در صورتيکه بچه براي پنج بار آموزش ،  به خوبي از شما تقليد نکند او را کمک فيزيکي کنيد تا آنچه که از او درخواست شده است را  انجام دهد. به عنوان مثال، مي توانيد با قرار دادن دست خود در زير بازوهاي او به همان شکل قبل، او را به سمت مناسب  حرکت دهيد . در پايان با گرفتن دستش يا در  صورت نياز با هل دادن آرام از پشت  ، مي توانيد او را  کمک کنيد تا به سمت  فرد يا شيء موردنظر ،  حرکت نمايد.  وقتي بچه ، به فرد يا شيء مي رسد ، بايد بلافاصله با دادن غذا و پاداش ، او را تشويق کنيد.

مرحلۀ سوم : کاهش دادن راهنمايي : هرگونه راهنمايي فيزيکي که شما در حال انجام آن بوديد را به طور سيستماتيک و به تدريج کاهش دهيد ، او را به آرامي هل دهيد يا آهسته به سمت جلو برانيد تا بتواند به سمت موردنظر حرکت کرده و در واقع راه برود بعد از آن تا جايي که مي شود، کمتر دست او را بگيريد و بگذاريد تا بلند شود و به سمت مورد نظر حرکت کند و بدون کمک شما، به راه رفتن ادامه دهد. در حاليکه وقتي کمکهاي فيزيکي را کم مي کنيد ، خودتان نيز به راه رفتن همراه با او ادامه دهيد. همچنين وقتي کمکهاي فيزيکي کاملاً محو مي گردند. بچه بايد کار شما را تقليد کند و همراه شما راه  برود.

اکنون ، بايد نمونه سازي رفتار را کنار بگذاريد: به طوري که بچه بتواند در واکنش يا پاسخ به دستورات شما ، رفتار را شکل دهد. در  هنگامي که بچه بتواند بايستد،  دور  بزند و بدون ايجاد يک نمونه سازي و يا عدم کمک به سمت فرد يا شيء موردنظر حرکت کند. معرفي فعل ادراکي بعدي را آغاز نماييد.

جستن (دويدن) به سمت ( فرد/ شيء )

اين فعل نيز ( دقيقاً ) همانند فعل اول آموزش داده مي شود ، علاوه بر فرد دوّم موجود در روش تعليم ، يک شيء ديگر را به کار ببريد . مطمئن شويد که در آموزش هر دو رفتار ، شيء يکساني را بکار مي بريد. وقتي بچه نشان ادراکي دوم را ياد گرفت وارد مرحلۀ تغيير و جابجايي شويد.  و بعد از اين مرحله سعي کنيد آموزشتان را تعميم دهيد.

آموزش از طريق تصاوير:

در مرحلۀ بعدي بايد به بچه آموزش دهيد تا اعمال يا رفتارهاي افراد  موجود در تصاوير را مشخص کند.  تصاوير وسايل آموزشي مفيدي هستند، زيرا مي توانند اعمالي را شرح دهند که انجام آنها توسط افراد در طول درمان خيلي مشکل است ( مانند خوابيدن يا راندن يک دوچرخه که هنگام آموزش به سختي مي توان به صورت عملي حرکت آن را نشان داد) اين نوع فعاليت آموزشي دقيقاً همانند روش مطرح شده براي معرفي شيء به صورت درک معناي آن آموزش داده مي شود. شما بايد فعاليت هايي را انتخاب کنيد که ديگران به طور هميشگي انجام مي دهند همچنين در مراحل آغازين آموزش نبايد تصوير را انتخاب کنيد که فردي را در حال اسکي کردن (ورزش اسکي ) نشان مي دهد ، تصوير فردي که در حال راندن يک ماشين است مناسب تر خواهد بود. در هنگام انتخاب شيء يا موضوع در ابتدا سعي کنيد، حالات  فعلي را انتخاب نماييد که تا اندازه‌اي نامشابه هستند ، تا بر اين اساس به بچه کمک شود.  فرمان‌ها را از هم تشخيص دهد ، و در آموزش زبان بيان در مرحله بعد ،  او را ياري رساند.

در پايان بايد گفت  که در مراحل آغازين اين تعليم ، فعاليت هاي گوناگون را به صورت جفتي، نشان دهيد، به طوري که بچه بتواند با ديدن آنها را ازهم تشخيص دهد. همانطور  که دو فرمان گوناگون را با شنيدن مشخص مي سازد. همچنين در آغاز آموزش راه رفتن در برابر دويدن ، از نظر تشخيص رفتار ، مشکل است.  همانطور که حالت نشستن در قياس با خوردن ،  مشکل خواهد بود. قبل  از اينکه تصاوير جفتي را با هم نشان دهيد، بايد منتظر بمانيد تا زماني که اين تصاوير همراه با  فعاليت هاي ديگر، نمايش داده شوند و بچه بتواند آنها را مشخص سازد . درنظر داشته باشيد که از بچه انتظار داريد،  تا  جايي که ممکن است، درست پاسخ دهد شما مي توانيد به انجام اين امر کمک کنيد، بدين صورت که در ابتدا فعاليت هاي آسان را نشان دهيد و سپس به تدريج سطح اين رفتارها را از نظر سختي براي بچه افزايش دهيد، درصورتيکه بچه به مقدار ناچيزي ، پاسخ را بيان کند، احتمالاً بدين خاطر است  که شما، خيلي سريع آنها را انجام داده ايد.  همچنين بعد از اينکه بچه يادگرفته است تا اين رفتارها را در تصاوير نشان دهد اين سئوال مطرح گردد که آيا او قادر است تا رفتارهاي سه بعدي (عيني) را مشخص کند يا نه. با چند حرکت روبه جلو و عقب او بايد اين رفتارها را  ياد بگيرد. ليست  زير شامل نمونه هايي از اعمالي است که شما بايد  به بچه آموزش دهيد.