نقش بازی درمانی بر مهارت های کودکان مبتلا به طیف اتیسم

نفیسه خدادادی
نقص در مهارت های بازی کردن به ویژه کاستی در بازی نمادین و بازی های ابداعی از ویژگی های کودکان مبتلا به اختلال اتیسم به شمار می رود. از آن جایی که بازی یکی از مهمترین عوامل رشد کودک محسوب می شود می تواند امکان رشد اجتماعی، شناختی و مهارت های ارتباطی را در کودکان اتیسم فراهم کند. اگر چه هر بازی منحصرا هدفی دارد، سه هدف اصلی برای همه ی بازی ها مدنظر است. اول، تشویق توانایی ها جهت تمرکز در لحظه. کودکان قبل از شروع بازی نیاز به توجه و رسیدگی دارند. هدف ما کمک به کودک جهت یافتن زمینه ی متوسط از هوشیار بودن است. آن ها باید در زمینه ی متوسط باشند، جایی که بتوانند درک کنند چه چیزی پیش زمینه است و به اطلاعات توجه کنند و بتوانند درک کنند که چه اطلاعاتی را باید نادیده بگیرند. این سطح، سطحی از هوشیاری است که ما آن را توجه انتخابی می نامیم، هنگامی که کودک توانایی توجه کردن و برقراری ارتباط با سایرین را دارد. دومین هدف اصلی افزایش هماهنگی است زیرا یکی از بهترین راه ها برای بازی کردن و برقراری تعامل اجتماعی با دیگران این است که با یکدیگر بازی های فیزیکی انجام دهیم. مشکلاتی در سیستم وستیبولار و حس عمقی باعث ایجاد عدم تعادل و آگاهی بدنی ضعیف کودکان اتیسم می شود. هدف در بازی درمانی کمک به کودکان جهت توسعه ی مهارت های حرکتی ابتدایی است تا این که بتوانند با دیگران بازی کنند. از طریق انتخاب انواع مختلفی از بازی و قراردادن نیازهای سیستم حسی به صورت دسته بندی، می توانیم به کودکان جهت توسعه ی مهارت هایشان کمک کنیم. مثلا می توانیم به آن ها یاد دهیم چگونه پرتاب کنند، بپرند، بدوند و بایستند تا بتوانند بازی های مختلف انجام دهند. سومین و مهم ترین هدف برای کودکان این است که آنان یاد بگیرند توجه به شرکت در بازی ها بسیار اهمیت دارد و اگر آن ها هماهنگ شوند اعتماد به نفس بیشتری پیدا می کنند و در این صورت تمایل دارند این تجارب اجتماعی تکرار شوند. اهمیت شرکت در بازی ها این است که کودکان قادر می شوند مواردی که در بازی ها یاد می گیرند را به سایر موقعیت ها و تعاملات بیرون از گروه انتقال دهند و لحظات شادی را با همسالانشان در جامعه داشته باشند. مثلا با آب درمانی ما می توانیم کودکان را در موقعیتی قرار دهیم که بسیار خوشحال باشند و در این محیط شاد بتوانند با دیگران ارتباط برقرار کنند. در بازی های آبی، شما باید از فاکتورهای محیطی آگاه باشید. آیا کودک نیاز دارد بیشتر در آفتاب باشد یا در سایه؟ آیا کودک خسته است و نیاز دارد مدتی دراز بکشد؟ آیا بازی های چلپ چلوپ کودک را می ترساند؟ وقتی کودک به آرامی در آب تکان می خورد، شما می توانید تماس های چشمی طولانی و بی اختیار در طول آب درمانی داشته باشید. بازی های آرام را در آب انجام دهید مثل نگه داشتن کودک تا این که او بتواند روی آب شناور بماند در حالی که سرش روی شانه های شماست. در این حالت می توانید یک موسیقی ملایم هم پخش کنید. هم چنین می توانید بازی های پر انرژی انجام دهید مثل بازی پریدن در آب انگار که روی موج های آرام در اقیانوس می پرید. هیجان و لذت که در پی این حرکات به وجود می آید باعث شاد شدن کودک می شود و او را برای درون دادهای دیگر جستجو می کند.
بعضی از شرط های لازم برای بازی های اجتماعی این است که قادر باشید فعالیت های دیگران را برای دستیابی به زبان تقلید کنید. با فهم فرمان های ساده مثل یبا اینجا، بنشین، این کار را انجام بده شروع کنید. ما می توانیم به کودکان کمک کنیم که این مهارت ها را یاد بگیرند و از طریق مهارت های اجتماعی، پاسخ به دستورالعمل ها، برقراری ارتباط و تقلید را تمرین کنند. یکی از روش ها این است که به کودکان آموزش دهیم چطور با اسباب بازی ها بازی کنند. بسیاری از کودکان مبتلا به اتیسم اسباب بازی ها را به طور مکرر به اطراف می کوبند و یا آن ها را می چرخانند. با بازی درمانی می توانیم نحوه ی بازی کردن با اسباب بازی ها را به کودک یاد دهیم. با بازی درمانی می توانیم صبر و رعایت نوبت را نیز به کودکمان یاد دهیم. کودک با اسباب بازی بازی می کند. سپس بزرگسال می گوید نویت من است. دستش را روی دست کودک قرار می دهد، به او کمک می کند تا اسباب بازی را رها کند و کودک می آموزد که باید برای داشتن اسباب بازی صبر کند. یک راهبرد برای تشویق این که کودک در نوبت باقی بماند این است که جایی را درست کنیم و از کودک بخواهیم به آن جا بپرد تا نوبتش شود. از زمان های کوتاه نوبت دهی شروع کنید و سپس زمان را افزایش دهید. شعر خواندن در طول این زمان می تواند بسیار موثر باشد. به جای استفاده از نشانه های کلامی از نشانه های دیداری استفاده کنید. مثلا استفاده از یک کارت برای این که نشان دهد نوبت چه کسی است. راهبرد دیگر این است که به کودک کمک کنید که بفهمد کدام کودک قبل اوست.
یک رویکرد باثبات دیگر رویکرد در برنامه ی استار است که بر اساس رویکرد تحلیل رفتار متقابل است و به کودک کمک می کند که گوش دادن، نگاه کردن و پیروی از دستورالعمل ها را بیاموزد. روش های رفتاری به آن ها برای شرکت در بازی ها کمک کرد. بازی در طول روز فرصت های مهمی را برای کودکان فراهم می کند تا زبان یاد بگیرند. طبقه بندی زمان که توسط دکتر گرین اسپن نام گذاری شده است، به کودکان اجازه می دهد فعالیتی را شروع کنند و سپس بزرگسالان آن را گسترش دهند و بازی هایی را به منظور بهبود توجه انتخابی تعبیه کنند، جایی که آن ها هم روی شی و هم فعالیت تمرکز می کنند. بازی فی البداهه فرصت هایی را برای کودک فراهم می کند که بازی عقب و جلو و تفکر خلاق را تجربه کند. کارهای دکتر گرین اسپن نشان داده است که شرکت دادن کودک در فعالیت هایی که دوست دارد و سپس گسترش دادن و چالش انگیز کردن آن ارتباط سیناپسی را افزایش می دهد و رشد ذهنی را بهبود می بخشد. تحقیقات گرین اسپن نشان داده است که تاثیر شادی و شرکت در برنامه های جالب برای رشد مغز حیاتی است. فراهم کردن فعالیت هایی که کودکان اتیسم ترجیح می دهند باعث اجتماعی شدن آن ها می شود. مثلا دست کودک را به رنگ آغشته کنید و از او بخواهید که آن رنگ را در میان رنگ ها پیدا کند. اگر کودک دوست داشت این فعالیت را تکرار کند به او فرصت دهید تا دوباره این کار را انجام دهد. در بازی های گروهی به کودک فرصت دهید که رهبر گروه باشد. مثلا یک بازی انجام دهید و از یک کودک بخواهید که ابتدا حرکتی را انجام دهد و بقیه آن حرکت را تقلید کنند. برنامه های ما باید با ثبات و قابل پیش بینی باشد. مثلا برای تعامل اجتماعی از کودکان بخواهید ابتدا دست های خود را بگیرند و دایره ای درست کنند. سپس از هر کودک بخواهید از موانعی که شما روی زمین ایجاد کرده اید بگذرد و وقتی به دوست خود که طرف مقابل ایستاده است رسید سلام کند. در روز دیگر می توانید تونلی درست کنید که کودک از داخل تونل رد شود و بعد از رسیدن به انتهای تونل به دوست خود که در انتهای تونل ایستاده است سلام کند. برای اجتناب از ناکامی از مدل های رفتاری استفاده کنید. مثلا شما می توانید نشان دهید که قادر نیستید شی ای را از درون جعبه در آورید. سپس از کودک بپرسید که به نظر شما آیا روش دیگری برای انجام این کار وجود دارد؟ و بدین طریق به آن ها نشان دهید که می توانند از روش های مختلف برای حل مسائل بدون این که ناراحت شوند استفاده کنند.
منابع
1.مداخله زودهنگام درمانی به شیوه ی بازی در کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم، تالیف باربارا شر، مترجمان نجفی فرد طاهره، یوسفی صاحب، عسکری سخا زهرا، عباسی سعید
2.Swan, K. L. (2018). Pre-Therapy in Child-Centered Play Therapy: A Model for Treating Children with Autism. In Autism Spectrum Disorders: Breakthroughs in Research and Practice(pp. 109-120). IGI Global.
3.Hillman, H. (2018). Child-centered play therapy as an intervention for children with autism: A literature review. International Journal of Play Therapy, 27(4), 198.
4.Román-Oyola, R., Figueroa-Feliciano, V., Torres-Martínez, Y., Torres-Vélez, J., Encarnación-Pizarro, K., Fragoso-Pagán, S., & Torres-Colón, L. (2018). Play, Playfulness, and Self-Efficacy: Parental Experiences with Children on the Autism Spectrum. Occupational therapy international, 2018.