فراخنای توجه
زهرا حبیبی
فراخناي توجه به معناي پردازش اطلاعات تعريف ميشود که اين پردازش يا داخلي (حافظه و دانش) يا خارجي (حوادث و مناظر بينايي) عنوان ميگردد. پاشلر (1998) فراخناي توجه را چنين تعريف ميکند که: فراخناي توجه يک واقعيت است که از طريق آن برخي محرکهاي دريافتي را بيش از سايرين پردازش ميکنيم (قابليت انتخاب) اين کار را به صورت خود به خودي يا آگاهانه انتخاب کرده و به تلاش براي پردازش اين محرکها يا فعاليتهاي خاص ادامه ميدهيم .
وود (2000) توجه را به صورت توانايي فرد براي پردازش محرکهاي رواني مثل تفکر و حافظه و محرکهاي خارجي مثل صدا و نور تعريف ميکند. مکانيسم توجه مسئول انتخاب بهترين محرک براي پردازش و پردازش بهتر و تلاش مداوم براي انجام موفقيتآميز آن است (زيمورا و اِنکا، 1998). توانايي فرد براي توجه کردن و سازماندهي آن يک فرآيند تکامل مرکزي است (دايل، 1999) که نقش اساسي در دستيابي به انجام موفقيتآميز امور دارد.
فيزيولوژي توجه
انسان در طول روز اطلاعات گوناگوني را دريافت ميکند؛ اعم از اطلاعات حسي که شامل اطلاعات (دروندادهاي) حسي- لمسي، بينايي، شنوايي و غيره است اما نکته مهم در اين زمينه اين است که 99 درصد اين اطلاعات فيلتر ميشود و تنها يک درصد از اين درون دادها وارد ساختمان مغز ميگردد.
دروندادهايي که وارد مغز ميشود اگر با انگيزه و هيجان توأم باشد، ماندگار ميگردد. تالاموس در مغز سيستمي است که اين اطلاعات را انتخاب و ثبت ميکند. براي مثال شما در طول روز از کنار افراد مختلفي گذر ميکنيد، آنها را ميبينيد ولي هنگامي که شخص زيبايي که عطر خوشبويي زده از کنار شما ميگذرد، ناگهان توجه شما را به خود جلب ميکند و تا مدتها در ياد شما ميماند (هيجان مثبت). مثال ديگر؛ هنگام گذار از خيابان با انبوهي از ماشينها مواجه ميشويد که براي شما بياهميت هستند ولي ناگهان يک ماشين با سرعت بسيار زياد نزديک است که با شما برخورد کند، وحشت ميکنيد و او بوق ميزند. اين ماشين، با بسياري از خصوصياتش در ياد شما ميماند زيرا سيستم هيجاني شما را تحت تأثير قرار ميدهد (هيجان منفي). پس قانون اول مغز اين است که ابتدا ميبايست سيستمهاي حسي فرد بتواند ورودي (درونداد) هاي متنوع و گستردهاي داشته باشد. دوم آنکه بتواند 99 درصد اطلاعات را مهار کند و سوم اينکه يک درصد از آن اطلاعات را به سيستمهاي بالاتر مخابره کند. براي اين 1 درصد از اطلاعات که به سطوح بالاتر مغز مخابره ميشود، يادگيري امر بسيار مهمي محسوب ميشود. يادگيري که با هيجان مثبت همراه شود، بسيار مؤثر است. عموماً آن دسته از دروندادها در ذهن و حافظه ثبت ميشود که با هيجان همراه باشد. گاهي همراه با درون دادهاي حسي (اعم از لامسه، بينايي، شنوايي، حرکتي و...)، تنفر ضبط ميشود اما تأثير بازدارنده دارد و موجب تکرار آن در ذهن ميشود. اگر در حين کار بتوانيم با تنبيه، عملکرد صحيح را از بيمار بگيريم، عملکرد به تنهايي کسب ميشود، ولي با بقيه حواس يکپارچه نميشود. برخي از رفتارها به دليل اينکه به اجبار انجام ميشود و برايمان ناخوشايند است به عملکرد موقت ميرسد اما نهايتاً بازداري شده، به سطح ناهشيار ميرود و با عملکردهاي قبلي يکپارچه نميگردد. مثال آن انجام اجباري يک تمرين توسط فرد ناهشيار يا خواب آلوده است (اسميت، 2001).
عوامل مؤثر در توجه
از مهمترين عوامل توجه و تمرکز، هشياري است. هشياري توسط بخش زير قشري حفظ ميگردد. سطح هشياري توسط هسته عصب 5 و 7 در ساقه مغزي کنترل ميشود. وقتي به صورت آب ميزنيم هشياري ما بالا ميرود. يعني عصب 5 و 7 را در مغز تحريک ميکنيم. گاهي شنيدن يک خبر تأثير زيادي در هشياري دارد حتي بيشتر از زماني که به صورت آب ميزنيم. در اينجا سطح هشياري توسط کرتکس بالا ميرود. از ديگر عوامل مؤثر در توجه و تمرکز انگيزش است. ما هميشه با کمبود توجه مواجه نيستيم، گاهي بيش توجهي وجود دارد. مثل برخي کودکان که اين بيش توجهي در صحبت کردن، ديدن، شنيدن و غيره آنها وجود دارد. يعني وجود يک توجه که خود نوعي بيش توجهي است.
در تمرکز و تظاهر توجه، بينايي و رفلکس خيره شدن مؤثر است، اما پارامترهاي ديگري نيز در آن مؤثر است از جمله: حس شنوايي، لامسه و حس عمقي. فرد به محرک خيره ميشود (بينايي)، ثابت مينشيند (حس عمقي) و با دستش بازي ميکند (حس لمسي). افراد نابينا نيز توجه بسيار بالايي دارند، اگرچه بروز بينايي ندارند (اسميت، 2001).
يکي از مشکلاتي که در کودکان اختلال طیف اتیسم وجود دارد، وجود مشکل و محدوديت در دامنهي توجه و تمرکز آنها است. اين کودکان اغلب روي موضوعات کوچک متمرکز ميشوند. آنها نميتوانند تمام تصوير را ببينند و توجه خود را بر موارد جزئي معطوف ميکنند (صفري، خليلي وهمتيان، 1395). توجه براي عملکردهاي شناختي بسيار اساسي است و براي يادگيري و اکتساب مهارتهاي شناختي-رفتاري- اجتماعي و زبان ضروري به شمار ميرود. توجه کردن و توجه ترکيبي از فرايندهاي دروني در يادگيري است. بسياري از يادگيرندگان استثنايي ميتوانند ببينند و بشنوند، اما بسياري از این افراد چيزهايي را که از آن ها خواسته می شود، نميتوانند انجام دهند. بسياري از آنها ظرفيت نگهداري آنچه را که ياد ميگيرند، دارند اما اين کار را انجام نميدهند، زيرا که توجه نميکنند (کريمنز، 2006). فراخناي توجه يک واقعيت است که از طريق آن مي شود برخي محرکهاي دريافتي را بيش از سايرين پردازش کرد (قابليت انتخاب) که در اين بين يک محدوده واضح براي توانايي پردازش محرکها وجود دارد (محدودهي ظرفيت) و پردازش مداوم هر گونه محرک بينايي گاهي در تضاد با يکديگر و گاه هماهنگ با هم صورت ميگيرد. به عبارتي فراخناي توجه يک ظرفيت پردازش اضافه است که ميتواند به صورت خود به خودي يا آگاهانه انتخاب کرده و به تلاش براي پردازش محرکها يا فعاليتهاي خاص اولويت دهد (اسکول، 2001). در حقيقت توجه تمايزدهنده بارز شخصيت کودکان با ناتواني و بدون آن است (بورتلي، 2000).
يکي از خصوصيات عمده افراد مبتلا به اتيسم توجه انتخابي آنها ميباشد (هيتون، 2007). مطالعات اوليه بر روي اين کودکان بيانگر نوعي نقص در توانايي تعديل شدت برانگيختگي در زمان مواجه شدن با محرکها ميباشد. آنها ممکن است در مقابل محرکهاي ديداري ويا شنيداري خاص به طور افراطي يا تفريطي بر انگيخته شوند. بسياري از کودکان مبتلا به اتيسم در موقعيتهاي يادگيري تنها به يک جزء يا نشانهاي از مجموعه نشانههاي موجود در يک محرک توجه يا تمرکز افراطي نشان ميدهند. اين تمر کز زياد وبيش از اندازه آنها بر روي يک جزء از اجزاء يک پديده عامل بازدارندهاي در راه تغيير توجه آنها از يک محرک به محرک ديگراست. اين الگوي نقص توجه، کودکان مبتلا به اتيسم را از ساير اختلالات مانند بيشفعالي متمايز ميکند. کودکان بيشفعال مشکلات کمتري در انتقال توجه از محرکي به محرک ديگر دارند. بيش انتخابي محرکها که يکي از خصوصيات کودکان مبتلا به اتيسم است اصطلاحي است براي توصيف اين پديده که افراد مبتلا به اتيسم بر يک جنبه از يک محرک توجه زيادي دارند و از توجه به ساير جنبهها غفلت ميکنند (رافعي، 1390). نابر (2007) با اعتقاد به وجود نقص توجه در کودکان مبتلا به اتيسم بيان ميکند که اين نقص توجه در سن دو سالگي وجود دارد و در حدود 42 ماهگي از بين ميرود.
منابع
مبانی برنامه ریزی آموزشی کودکان دارای اتیسم. طیبه صفری، زهرا خلیلی و منصوره همتیان. انتشارات یارمانا.
اثربخشی نمایش درمانی بر فراخنای توجه و مهارت های اجتماعی کودکان اتیسم. زهرا حبیبی
1400
مهر
12
دوشنبه 12 مهر 1400
2021
October
4
افزودن دیدگاه جدید