سیستم حس عمقی

حسن هاشمی
حس عمقی به آگاهی واقعی از احساس هایی است که گیرنده های عضلات، مفاصل، پوست، تاندون ها و بافت های زیر پوستی حاصل می شود. بدن ممکن است در حال حرکت یا بی حرکت باشد.
سیستم حس عمقی و رشد آن
هریک از گیرنده های حس عمقی، اطلاعات خاصی را درباره ی بدن فراهم می کنند. این اطلاعات شامل ارتباط قسمت های مختلف بدن و مفاصل با یکدیگر در موقعیت های سکون (ایستا ) و حرکت (پویا ) است .
در هر زمان سیستم حس عمقی اطلاعاتی را درباره ی موارد زیر به مغز می فرستد:
1 . محل مفصل و قسمت های مختلف بدن
2 . حرکات مفاصل و عضلات
3 . فشار بر پوست و بافت های زیرین
4 . احساس درد در مفاصل
5 . درجه حرارت
این اطلاعات به کودکان کمک می کنند که ناخودآگاه مقدار دقیق نیروی مورد استفاده برای پرتاب یک توپ بیسبال، سرویس زدن در والیبال، تعادل روی کفش اسکیت، گرفتن مداد، نوشتن، نقاشی کردن و حتی صاف نشستن روی صندلی را تشخیص دهند.
به طور اساسی، سیستم حس عمقی در کمک به کودک برای حفظ تعادل، که از طریق مراحل رشدی پیشرفت می کند و سپس انجام مهارت های حرکتی پیچیده نقش کلیدی بازی می کند. این سیستم برای حفظ تعادل و وضعیت قائم بدن او با سیستم دهلیزی و بینایی به طور همکار عمل می کند. این سه سیستم آن قدر با ظرافت با یکدیگر در ارتباطند که وقتی یک سیستم کار نمی کند، دو سیستم دیگر می توانند اطلاعات کافی برای حفظ موقعیت بدن در وضعیت قائم را برای مغز فراهم کنند.
به همین دلیل، کودکی که نابیناست (اطلاعات بینایی را دریافت نمی کند) برای قرار گرفتن وضعیت صاف از سیستم دهلیزی و حس عمقی استفاده می کند. کودکی که سیستم دهلیزی او عمل نمی کند معمولاً سیستم حس عمقی او نیز عمل نخواهد کرد. کودک باید به جای آن ها برسیستم بینایی خود متکی باشد تا به او بگوید در کجا قرار گرفته است.
دانش آموزی که در حال یادگیری برای پیشرفت از مرحله ی نوشتن لغات به صورت چاپی و جدا جدا به مرحله ی نوشتن آن به صورت خط تحریری است باید به سیستم حس عمقی خود تکیه کند و در این مورد سیستم حرکتی ارادی او برای نوشتن کلمات به صورت جدا جدا، برنامه ریزی شده است. وقتی او سعی می کند به مرحله ی نوشتن با خط تحریری برسد، سیستم حس عمقی ( بخش های بدن ) او باید ایجاد سازگاری های لازم را یاد بگیرد این مسئله شامل شیوه ای است که او مداد را نگه می دارد و سپس دست، مچ و ساعد خود را در طول صفحه حرکت می دهد. اگر کودکی را مشاهده کردید که در این انتقال سرگردان بود یا در انجام نوشتن کلمات به صورت تحریری یا چاپی با مشکل مواجه بود می توان پیش بینی کرد که کودک در سیستم حس عمقی خود مشکل داشته است .
والدین و معلمانی که کودکان یا دانش اموزان با مشکل یادگیری دارند بهتر است بر عملکرد سیستم حس عمقی به عنوان یک کل تمرکز کنند .
مشکلات مربوط به سیستم حس عمقی
معلمان مدرسه نگران یوری هستند. او در حال مردود شدن از کلاس دوم است و اگرچه می تواند راه برود اما حرکات او ناهماهنگ است و به دفعات از روی صندلیش به بیرون می افتد و روی بقیه ی دانش آموزان سقوط می کند. او حتی وقتی مدرسه به پایان می رسد، همان جا می ایستد و فقط به کتش نگاه می کند و حتی قادر نیست یک حرکت برای پوشیدن کت خود انجام دهد.
کانسولا کلاس سومی، هنوز در لی لی کردن مشکل دارد. هنگامی که معلم تربیت بدنی به پای کانسولا که باید استفاده شود ضربه ی آهسته ای می زند به او کمک می کند. این در حالی است که او پس از دو یا سه بار لی لی کردن فراموش می کند که از کدام پا باید استفاده شود؟ گویی او هیچ یک از دستور العملی را که ارائه شده است نشنیده یا به خاطر نمی آورد. محمد کلاس ششم است اما هنگامی که روی میز خود در حال کارکردن است هر دو دستش حرکت می کند. معلمان قادر به خواندن دست خط او نیستند.
همه ی این کودکان در سیستم حس عمقی خود مشکلاتی دارند. مشکلات حس عمقی می تواند برای کودکانی مانند یوری، کانسولا و محمد بسیار تحقیر کننده باشد و آن ها در انجام تکالیف کلاسی مشکل دارند و این مشکل در سالن ورزشی بیشتر می شود. بیشتر اوقات والدین و معلمان آن ها تصور می کنند این کودکان تلاش زیادی برای انجام فعالیت ها نمی کنند. در واقع کودکانی که قیافه بی اعتنایی در صورتشان دارند، ممکن است در حال تلاش برای این مسئله باشند که دست یا پا باید به کدام قسمت بروند. عدم توانایی استفاده ی مطلوب از سیستم حس عمقی باعث انجام حرکات به صورت خام ناهماهنگ می شود و به همان اندازه فعالیت های تحصیلی را نیز ضعیف می کند. این کودکان بسیار زمین می خورند، دانش آموزان دیگر را لمس و با دیوار برخورد می کنند و حتی نمی توانند در ساده ترین فعالیت ورزشی شرکت داشته باشند. آن ها از طرف همسالانشان طرد می شوند، بنابراین اغلب به عنوان افرادی خام حرکت و مهجور حرکتی به نظر می رسند. این مسئله نیز قابل درک است که عزت نفس آن ها نیز دچار آسیب می شود. آن ها ممکن است آشفته، بی علاقه یا حتی بد اخلاق به نظر برسند و از نظر اجتماعی، از کودکان هم سن خود دوری کنند و به تلویزیون یا بازی های رایانه ای یا بازی با کودکان کوچک تر از خود روی آورند.
آگاهی ضعیف از بدن و طرحواره ی بدن
مشکل حس عمقی به طور مشخص، با مفاهیمی مانند آگاهی بدن، جهت یابی، تسلط جانبی یا ترکیبی از آن ها در ارتباط است. کودکی که نمی تواند قسمت های مختلف بدن خود را تشخیص دهد، معمولاً در هماهنگی بخش های مختلف بدن مشکل دارد. اگر شما از او بخواهید یک پا یا بازوی خود را حرکت دهد، ممکن است قادر به انجام آن حرکت نباشد. این کمبود آگاهی از بدن، راه رشد طرحواره ی بدن را سد می کند و بدون آن امید کمی وجود دارد که کودک بتواند در مراحل رشدی تسلط جانبی، جهت یابی یا تعیین جهت پیشرفت کند. بنابراین توجه به همه ی این مفاهیم و ارزیابی آن ها برای تعیین نوع صحیح برنامه های اصلاحی برای او لازم و ضروری است .
برنامه ریزی حرکتی ضعیف
اگر کودکی قادر به برنامه ریزی حرکتی نباشد، دارای مشکلات حسی حرکتی است که از توانایی او برای برنامه ریزی و اجرای یک حرکت هدفمند یا مهارت حرکتی جلوگیری می کند. پزشکان متخصص، فیزیوتراپ ها و کاردر مان ها معمولاً این ناتوانی را دیسپرکسیا، اپرکسیا یا دیسپرکسیای رشدی می نامند. ناتوانی در برنامه ریزی حرکتی باعث می شود کودک ناهماهنگ و خام حرکت به نظر برسد و این یک علامت رایج در کودکانی است که دارای یک ناکارامدی در سیستم های حس عمقی و دهلیزی هستند.
یکی از بحرانی ترین مشکلات که به دنبال ناتوانی کودک در برنامه ریزی حرکتی می آید، این است که سیستم عصبی کودک نمی تواند یک پرونده از حرکاتی به وجود آورد که بتواند برای حرکات اضافی از آن استفاده کند. کودک یک مهارت را اجرا می کند، اما هیچ مرجع شروع کننده ای در دستگاه عصبی مرکزی برای آن فعالیت وجود ندارد، زیرا هیچ ارتباطی بین نرون های عصبی ایجاد نشده است. در این گونه مواقع به نظر می رسد که مهارت حرکتی که هم اکنون کودک با آن روبه روشده، کاملاً جدید است و او پیشتر آن را تجربه نکرده است.
کمبود توانایی برای برنامه ریزی حرکتی، بسیار زود خود را در زندگی یک کودک نشان می هد. برای مثال یک دختر یا پسر سه یا چهار ساله ممکن است قادر به پوشیدن لباس های عروسک یا حیوانات اسباب بازی خود نباشند. یک کودک نوپا بیشتر در همان زمانی شروع به هل دادن ماشین اسباب بازی می کند که می تواند به پهلو بخوابد و ماشین را تشخیص دهد. این درحالی است که کودکان معمولاً در سه سالگی توانایی هل دادن یا کشیدن یک ماشین را بر زمین کسب می کنند.
دختران و پسران پیش دبستانی دارای کمبود توانایی حرکتی، در این مواقع مایوس می شوند و ماشین را به کف اتاق می کوبند، آن ها سعی می کنند بدون هیچ گونه جهت گیری در مغز، ماشین را فقط به طرف جلو و عقب هل دهند. تکرار شکست در این نوع بازی یا تکلیف کودک را عصبانی می کند و متوسل به رفتارهای نامناسبی می شود که فعالیت های کلاسی را به تعویق می اندازد.
مشکلات حس عمقی در هر کودک متفاوت است اگر شما احساس کنید کودکی مشکلات مربوط به سیستم حس عمقی دارد، از مشکلاتی که در خانه و مدرسه رخ می هد فهرستی تهیه کنید. این فهرست را با مراحل رشدی و علائم عمومی مشکلات حس عمقی که در جدول زیر تحت عنوان «علائم عمومی مشکلات حس عمقی »وجود دارد مقایسه کنید. گرچه این فهرست طولانی است، اما به وضوح علائم مختلفی را توضیح می دهد که شما می توانید انتظار داشته باشید آن ها را در کودکانی که سیستم های حس عمقی آن ها عملکرد طبیعی ندارد، مشاهده کنید.

علائم عمومی مشکلات حسی
1. ضعف در نام گذاری و تعیین محل قسمت های مختلف بدن
2. مشکل تطبیق برای نیروی مورد نیاز در پرتاب توپ یا تعادل روی مینی ترامپولین
3. تعادل ضعیف در حالت ایستا و پویا
4. وجود مشکل با مهارت های حرکتی ظریف مانند پریدن، نوشتن و غیره
5. به نظر می رسد نمی داند چه زمانی دیگران را لمس کند
6. برای نوشتن، رنگ آمیزی کردن، پرتاب کردن و زدن چوگان از یک دست استفاده می کند
7. تونوس عضلانی و قامت ضعیف
8. استفاده از یک پا برای ضربه زدن
9. اغلب به یک عضو ضربه می زند یا آن را حرکت می دهد تا پیش از حرکت آن را بیدار کند .
10. مشکل در انجام مهارت های درشت مانند دویدن و پریدن
11. مشکل یادگیری در پوشیدن لباس ها
12. مهارت های انشعابی دارد و نمی تواند آن را به مهارت ها یا فعالیت های دیگر منتقل کند
13. ذهنیتی از دستور العمل های گذشته درباره مهارت های حرکتی ندارد . 1. نمی تواند به صورت هماهنگ از چشم هایش استفاده کند
2. مشکل خط میانی بدن باعث کمبود هماهنگی بین دو طرف بدن می شود
3. نمی تواند برای انجام مهارت ها از هر دو دست با یکدیگر استفاده کند
4. نگه داشتن ثبات ، حروف (d_q b_p) را مشابه می بیند
5. نسبت به هم سن و سالان خود بیشتر زمین می خورد
6. نمی تواند جهت ها را بگوید و به آسانی گم می شود
7. بسیاری اوقات به اثاثیه ی منزل و دیوار یا افراد دیگر برخورد می کند
8. از جهت های مختلف مانند جلو و عقب وبالا و پایین آگاهی ندارد
9. الگوهای حرکتی نابالیده برای راه رفتن
10. آگاهی ضعیف از فضا
11. ترجیح می دهد با کودکان کوچک تر از خود بازی کند
12. در یافتن مکان در کتاب ها بر روی کاغذ مشکل دارد
13. به عنوان ناتوان در یادگیری یا اختلال کمبود توجه طبقه بندی می شود

منابع
1.Physical Activities for Improving Children’s Learning and Behavior
2.A Guide to Sensory Motor Development

1398
مهر
24
چهارشنبه 24 مهر 1398
2019
October
16

افزودن دیدگاه جدید

Plain text

  • تگ‌های HTML مجاز نیستند.
  • نشانی صفحه‌ها وب و پست الکترونیک بصورت خودکار به پیوند تبدیل می‌شوند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
سوال امنیتی
سوال زیر برای جلوگیری ارسال اسپم می باشد، لطفا به آن پاسخ دهید. با تشکر
CAPTCHA ی تصویری
کاراکترهای نمایش داده شده در تصویر را وارد کنید.