آموزش شناخت رنگها
در مباحث قبلی پایه ها و مبانی آموزش به روش تحلیل رفتار کاربردی ABA را به طور مفصل شرح دادیم. شاید مطالبی که از این پس به آن ها می پردازیم چندان به صورت سلسله مراتبی نباشد و بیشتر در کنار هم و در راستای یکدیگر آموزش داده شوند.
از جمله این فعالیت ها می توان به مفاهیم پیچیده تر مثل مفهوم عدد، مفهوم رنگ، شمارش، فعالیت های حرکتی و ورزشی، مهارت های خودیاری، مفاهیم پیش دبستانی و مهارتهای عملی و حرفه ای و ... اشاره کرد که البته برای آموزش همه ی این موارد باید کودک از توجه و تمرکز مناسب، تقلید، دستور پذیری و تطابق و طبقه بندی در حد مورد نیاز برخوردار باشد و البته برای آموزش در مهارت و فعالیت نیاز به داشتن برخی فاکتورهای دیگر است، مثلاً برای شمارش، کودک باید حداقل قدرت تکلم و توجه و تقلید داشته باشد تا آموزشآن را گام به گام شروع کنیم و یا برای مهارتهای حرکتی و عملی باید از هماهنگی چشم با دست، هماهنگی چشم با پا و مفهوم افعال و نیز دستور پذیری و تقلید مناسب برخوردار باشد.
در برخی فعالیت ها باید به تقویت برخی دیگر از مهارتها بپردازیم. مثلاً دقت بینایی و شنوایی را افزایش دهیم و يا حافظه ی بینایی و شنوایی کودک را تقویت کنیم. از این پس در بخش آموزش هر جا که لازم شد به شرح این پیش نیازها خواهیم پرداخت.
آموزش رنگ
آموزش رنگ را هنگامی شروع می کنیم که کودک در مهارتهای تطابق، طبقه بندی (از روی رنگ ، شکل و اندازه ) حافظه ی بینایی و شنوایی مناسب و شناخت ها به حد مورد نیاز رسیده باشد. پس قبل از آموزش رنگ بد نیست این موارد را چک کنیم و اگر در یکی از این زمینه ها کودک مشکل داشت به رفع آن بپردازیم.
به هر حال برای آموزش رنگ ترجیح می دهیم که ابتدا با رنگ قرمز شروع کنیم. چون کودکان اغلب به رنگ قرمز واکنش بهتری نشان می دهند. تعدادی از اشیای ساده قرمز رنگ لازم داریم که البته ویژگی های زیادی نداشته باشند. بهتر است ابتدا تعدادی از اشیا را انتخاب کنیم که از نظر شکل و اندازه و جنس کاملاً مشابه و فقط از لحاظ رنگ باهم تفاوت داشته باشند.
این کمک می کند تا کودک دیگر ویژگی های شی را با رنگ جابجا نگیرد چون کودک قبلاً(در آموزش طبقه بندی) جدا کردن اشیا قرمز را به دست آورده، پس این بار همراه با جدا سازی آن ها از نماد یا نام رنگ هم استفاده می کنیم به این ترتیب تا چند روز فقط رنگ قرمز را به او معرفی می کنیم. یعنی کودک اشیا قرمز مشابه را جدا کرده و برایش بارها و بارها نام قرمز را تکرار می کنیمو از او سوال می کنیم چه رنگیه؟«قرمز».
حالا دو شی کاملا هم اندازه و هم شکل مثل مهره یا لگو را جلو کودک قرار داده و می گوییم:« قرمز را بده ». اگر کودک هنوز مطمئن نیست کمی دست او را هدایت می کنیم تا قرمز را بردارد و به ما بدهد. بارها و بارها جای آن ها را تغییر داده و خواسته ی خود را تکرار می کنیم. تکرار و تمرین را فراموش نمی کنیم. وقتی کودک بین اشیای هم شکل و هم اندازه موفق به شناسایی رنگ قرمز شد، یکی دیگر از ویژگی های اشیا مورد نظر را تغییر می دهیم(مثلاً اندازه) و باز هم هر گاه کودک توانست اشیا قرمز هم شکل اما کوچک و بزرگ و در اندازه های مختلف را تشخیص دهد می توانیم شکل اشیا را هم غیر همسان در نظر بگیریم. یعنی کودک بتواند بین اشیای مختلف قرمزها را بردارد و یا بین چند شکل مختلف که هم اندازه هم نیستند قرمزها را انتخاب کند.
پس کودک یاد گرفته که رنگ قرمز را به اشکال مختلف تعمیم دهد. اگر کودک گفتار دارد پس می توانیم بیان رنگ قرمز را هم از او بخواهیم؛ «این چه رنگیه؟» پس از گذشت مدت زمان کافی برای تثبیت رنگ قرمز و اطمینان از یادگیری کودک می توانیم آموزش رنگ بعدی( ترجیحاً آبی )را شروع کنیم. پس رنگ قرمز را به کلی کنار گذاشته و فعلاً کار نمی کنیم و به همان ترتیب که قرمز را شروع کردیم رنگ آبی را آموزش می دهیم.
یعنی همان مراحل قبل را تکرار می کنیم؛ معرفی رنگ آبی، شناخت رنگ آبی از بین اشیای هم شکل و هم اندازه، کم کردن شباهت ها، تعمیم و آموزش بیان رنگ آبی. تمام این مراحل باید با صرف مدت زمان کافی و ارائه پاداش ها و تقویت های به موقع انجام شود. تا جایی که اطمینان حاصل کردیم که کودک آبی را شناخته است.
اکنون مرحله ی بسیار مهمی در آموزش رنگ فرا می رسد یعنی تمیز و تشخیص بین دو رنگ قرمز و آبی. حالا دو شی هم شکل و هم اندازه(مثلاً دو مهره) یکی به رنگ قرمز و دیگری به رنگ آبی را جلوی کودک گذاشته و از او می خواهیم که قرمز را بدهد و یا آبی را بدهد.
کودک باید به دو رنگ نگاه کرده و آن را که خواسته ایم بدهد. معمولاً به دلیل این که بیشتر کودکان اوتیستیک در شناخت رنگ مشکلات عدیده ای دارند آموزش رنگ را باید با حساسیت بسیاری دنبال کرد. مثلاً در انتخاب رنگ خواسته شده ممکن است کودک از انواع سرنخ های ناخواسته استفاده کند. مثلاً کودکانی هستند که موردی را که به دست مربی نزدیک تر است انتخاب می کنند یا نگاه مربی را تعقیب می کنند و به هرکدام ختم شد همان را می دهند.
پس دقت کنید نگاه کودک و تمرکز او به اشیا مورد نظر معطوف باشد و از کلیدها و سرنخ های ناخواسته استفاده نکند.
یکی دیگر از معضلات آموزش رنگ آزمون و خطا است که اکثر کودکان از آن استفاده می کنند. یعنی دست خود را به طرف یکی از دو شی برده و اگر نگاه یا حرکات مربی آن را تایید نکرد به سراغ شی دیگر می روند. به این مورد هم باید توجه کنیم. تجربه به ما نشان داده است که آموزش رنگ یکی از چالش های مهم در آموزش کودکان اوتیستیک است.
ما به مراتب دیده ایم که اگر آموزش رنگ با دقت صورت بپذیرد، کودک در آموزش های بعدی هم بهتر و سریع تر پیش می رود و البته کودکانی هم هستند که در آموزش رنگ به زمان خیلی بیشتری نیاز دارند و برخی هم تا مدت ها موفق به ارائه رنگ مورد نظر ما نمی شوند. اگر کودک در تشخیص دو رنگ قرمز و آبی به طور همزمان موفق شد، آموزش رنگ بعدی را شروع می کنیم. می توانیم اکنون رنگ زرد را آموزش دهیم. تمام مراحل قبل را برای رنگ زرد تکرار می کنیم و سپس هر سه رنگ قرمز و آبی و زرد را در کنار هم و به طور همزمان ارائه کرده و از کودک می خواهیم که بین آن ها تمیز قائل شود.
توجه به چند نکته بسیار مهم است. یکی این که باید در هر مرحله از یادگیری کودک اطمینان حاصل کنیم و سپس به مرحله ی بعد برویم و دیگر این که به فرایند تعمیم دهی در آموزش رنگ توجه داشته باشیم.
پس از یادگیری رنگ روی اشیای سه بعدی می توان از تصاویر هم استفاده کرد. رنگ های اصلی را به ترتیب اهمیت می توانیم اول آموزش دهیم و سپس به سراغ رنگ های فرعی برویم. برای کودکانی که با روش تحلیلی فوق هنوز هم در یادگیری رنگ ها مشکل دارند، می توان از انواع روش های شناخته شده یا ابتکاری استفاده کرد. مثلاً قبل از آموزش هر رنگ می توان وسایل یا خوراکی هایی به همان رنگ برای کودک تهیه کرد و به عنوان پاداشی برای او استفاده کنیم.
مثلاً قبل از آموزش هر رنگ می توان وسایل یا خوراکی هایی به همان رنگ را برای کودک تهیه کرده و به عنوان پاداش برای او استفاده کنیم. مثلاً برای رنگ قرمز از گوجه فرنگی، سیب قرمز، انار یا پاستیل های قرمز رنگ تهیه کرده و از اسباب بازی های قرمز و بیشتر آن چه را که مورد علاقه هرکودک است انتخاب می کنیم.
یک روش دیگر رنگ کردن با وسایل رنگ آمیزی مختلف مثل ماژیک، گواش، آبرنگ، مداد رنگی و ... است که می تواند به ما کمک کند. روش غرقه سازی هم یک تکنیک دیگر برای تسهیل آموزش رنگ است. به این ترتیب که می توان تمام وسایل کلاس آموزشی مثل میز، صندلی، اسباب بازی ها و ... و حتی لباس کودک را به رنگ قرمز درآوریم. کودک می تواند خودش این کارها را انجام دهد و ما در این کار به او کمک کنیم.
می توان یک شی قرمز رنگ را به عنوان الگو روی میز گذاشت یا به دیوار چسباند تا کودک دیگر اشیا را با آن تطابق دهد و بازی بدو قرمز کن را انجام دهیم. برای پیدا کردن هر مورد قرمز باید به کودک یک پاداش دهیم. موارد فوق را که برای رنگ قرمز توضیح دادیم برای هر رنگ دیگر هم می توان به کار برد و البته فراموش نمی کنیم که تقویت و پاداش به موقع کمک شایانی به ما خواهد کرد. در مباحث آینده به آموزش سایر مفاهیم و مهارت ها خواهیم پرداخت.
افزودن دیدگاه جدید