تئوری کارکرد اجرایی

راحه نیک بخت

کارکرد اجرایی حیطه شناختی است و مجموعه چند بعدی از توانایی هایی را شامل می شود که برای عمل کردن به رفتارهای پیچیده و دست یابی به هدف معین لازم هستند.
کارکرد اجرایی در طول فرآیند رشد با افزایش سن کودک تحول می یابد و به تدریج به کودک کمک می کند تکالیف پیچیده تر و سخت تری را انجام دهد.
«بررسی کارکرد های اجرایی به شناخت بهتر رشد و اختلالات رشدی کمک می کند».
کارکردهای اجرایی ساختارهای مهمی هستند که در هدایت و کنترل رفتارها نقش اساسی دارند و وظایفی چون حل مسئله، توجه، استدلال، سازماندهی، برنامه ریزی، حافظه،کنترل تکانه،کنترل بازدارنده، بازداری پاسخ، حفظ و تغییر آمایه را بر عهده دارند.
«آمایه به آمادگی برای پاسخ دادن به گونه ای خاص یا پاسخ انتخابی به محرک هایی خاص گفته می شود».
و دارای مولفه های گوناگون هم چون خود گردانی، حافظه کاریز، ادراک زمان و زبان درونی است.
آسیب در کارکردهای اجرایی می تواند پیامدهای قابل ملاحظه ای در عملکرد اجتماعی، تحصیلی و هیجانی کودک داشته باشد.
در بحث نوروسایکولوژی این کارکردها را با کارکردهای لوب فرونتال مغز و کورتکس پری فرونتال (قطعه پیشانی و پیش پیشانی مغز) مرتبط دانسته اند.
این کارکردها در واقع توانایی جداشدن از محیط و شرایط محیطی را برای انجام عملی متفاوت فراهم می کند.
کارکرد اجرایی در افرادی که دچار صدمه به لوب فرونتال (قطعه پیشانی مغز) هستند نقص دارد. هم چنین در افرادی که اختلالات پیشرونده ای که احتمالا" نقص مادرزادی در لوب فرونتال (قطعه پیشانی مغز) خود دارند مانند: اختلال نقص توجه، اختلال اتیسم (اوتیسم)، اختلال وسواس جبری، سندرم توره، فنیل کتونوریا و اسکیزوفرنیا کارکرد اجرایی نقص دارد.
اختلال کارکرد اجرایی در واقع بسیاری از مشخصات اتیسم (اوتیسم) را در ابعاد اجتماعی و غیر اجتماعی در بر می گیرد. مشکلات رفتاری، رفتارهای خشک و یکنواخت ضعف در شروع یک عمل جدید و تمایل به ادامه یک عمل ثابت و تکراری.
افراد مبتلا به اختلال اتیسم (اوتیسم) نقص در کارکردهای اجرایی را به صورت فعالیت های سازمان نیافته،کاهش ابتکار عمل، مشکل در شکل دادن به مفاهیم جدید و بازداری از فعالیت های نامناسب نشان می دهند.
این کودکان ممکن است نتوانند حالت های احساسی را بشناسند یا بیان کنند و ممکن است احساس برانگیختگی احساسات بدنی خودشان را نفهمند و یک دلیل برای دشواری که کودکان با اختلال طیف اتیسم (اوتیسم) ممکن است در درک و مدیریت احساساتشان داشته باشند شامل تاخیر در عملکرد اجرایی شود. عملکرد اجرایی شامل برنامه ریزی، سازماندهی، رفتار مهاری، و تنظیم برانگیختگی می شود. به تبع آن کودکان با اختلال طیف اتیسم (اوتیسم) ممکن است به عنوان مشکلات مدیریتی ظاهر شوند اما مشکلات اصلی مشکلات با تنظیم و رفتار که جزیی از عملکرد اجرایی هستند شکل می دهند.
بنابراین، تاخیر در عملکرد اجرایی می تواند به مشکلات تنظیم عواطف منجرشود. تنظیم احساسات به عنوان توانایی برای تغییر احساسات در حال انجام، به منظور دستیابی به برخی اهداف مورد نیاز تعریف شده است. تکامل، کنترل هیجانات با توانایی نوزاد به خود آرامشی شروع می شود وقتی فیزیولوژیکی تحریک شده، و اغلب وابسته به کمک مراقبان می شود. اعتقاد بر این چنین مقرراتی خود هدایتی بیشتر را به عنوان کودک بالغ تبدیل می شود و این توانایی به طور معمول در 36 ماهگی قرار می گیرد .به علاوه اختلال در عملکرد اجرایی،کودکان با اختلال طیف اتیسم (اوتیسم) اغلب موانع اضافی دارند که با تنظیم احساسات دخالت دارد. هنگامی که آن ها رشد می کنند، از جمله مسائل حسی، پردازش ضعیف صورت، موقعیت یابی اجتماعی در دوران کودکی، و مشکلات با ارتباطات است. این چالش می تواند تنظیم هیجان اولیه را با افزایش برانگیختگی و سرخوردگی و تداخل با توانایی استفاده از مراقبان و یا دیگران به عنوان عوامل اجتماعی تسکین دهنده جبران کند. مدیریت ضعیف احساسات، به نوبه خود، بیشتر می تواند موجب اختلال یادگیری و تعاملات اجتماعی شود.
اکثر مطالعات نوروسایکولوژی درباره کارکرد اجرایی در اختلال اتیسم (اوتیسم) نشان می دهد کودکان مبتلا به این اختلال دشواری هایی در کنترل بازدارنده پاسخ و پردازش اطلاعات دارند. نقص بازداری یکی از نقایص شناختی اولیه است که زیر بنای رفتارهای کلیشه ای و تکراری در کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم (اوتیسم) است. همین طور اختلال در خود کنترلی در این کودکان با نقص در کنترل بازداری ارتباط دارد.
نداشتن توانایی پاسخ دادن به موقع و سازماندهی شده به درخواست دیگران، نقص در سازماندهی بازی های پیچیده و نقایص شناختی، رفتاری از دیگر نتایج اختلال در عملکرد اجرایی است.

منابع
Scarpa A.,wells And Attwood A.,(2013). Exploring Feeling For Young Children With High Functioning Autism or Aspergers Disorder.
تازه های علوم شناختی، حمید علیزاده