آموزش گفتار پیشرفته

آرزو رضایی
بحث آموزش گفتار را تا کاربرد درست افعال، حروف اضافه و کاربرد بله و خیر ادامه دادیم. از آن جا که آموزش گفتار شامل مقوله های بسیار زیاد و متنوع می باشد سعی کردیم ابتدا به آموزش جزئیات پرداخته و در مراحل آخر به ترکیب بندی درست جملات و عبارات و هدفمندی آن ها بپردازیم. همان طور که می دانید کودک علاوه بر این که باید جمله بندی درست را یاد بگیرد، ترتیب درست جملات در تعریف یک رویداد، یک داستان یا خاطره را نیز باید رعایت کند. هم چنین باید به جا و به موقع صحبت کند و همان چیزهایی را که برای یک موقعیت خاص لازم است بگوید. در این جا ضرورت یادگیری پاسخ گویی به سوالات روشن می شود. برای این که بتوانیم موارد فوق را به کودک یاد بدهیم لازم است یاد بگیرد که به هر سوالی چگونه پاسخ بدهد. برای آموزش پاسخ گویی ابتدا از ادوات پرسشی آسان تر شروع می کینم و بعد ادوات پرسشی دشوار تر را آموزش می دهیم. اولین کلمه پرسشی که کودک می تواند پاسخ گویی به آن را تمرین کند((چی)) است. معمولا ما موقع آموزش شناخت ها کلمات پرسشی را به بچه ها معرفی کرده ایم. وقتی به کودک می گوییم این چیه و او پاسخ می دهد، این مهارت را تا حدودی کسب کرده است. اما در بسیاری از بچه ها و به علل مختلف تمیز قائل شدن بین کلمات پرسشی چالش برانگیز است. پس از این که کودک توانست به سوال (این چیه) پاسخ بدهد. شکل سوال را تغییر می دهیم (با چی آب می خوریم؟)، (برای چی دستامونو می شوریم؟ و ...) در ابتدای کار و تا وقتی کودک درک کند که چه پاسخی باید بدهد جواب تک کلمه هم کفایت می کند(لیوان، صابون و...). اگر کودک پاسخ را نمی دانست از انواع سرنخ های مناسب استفاده می کنیم. گفتن پاسخ به صورت آهسته، کلید دادن، اشاره به تصویر پاسخ و ... اما سرنخ ها به زودی و در اسرع وقت باید حذف شوند. سپس از کودک می خواهیم که پاسخ کامل تری ارائه کند (با لیوان یا با لیوان آب می خورم و ...). در این جا کاربرد حروف اضافه و افعال و... را که قبلا به صورت جزء به جزء آموزش دادیم وارد پاسخ می کنیم تا به صورت کاربردی آن ها را مورد استفاده قرار دهد. این کار را نیز با الگو دهی یا سرنخ دهی به کودک می آموزیم. وقتی کودک نحوه پاسخ دهی کامل به سوالات( چیه ـ با چی ) را آموخت و آن را به خوبی تعمیم داد کلمه ی پرسشی کجا را به برنامه ی او وارد می کنیم. باز هم مثل مورد قبلی اول کودک را به موقعیت های مختلف برده می پرسیم: « این جا کجا است؟ کجا اومدی؟ » و سپس با تصاویر و عکس ها مکان هایی را که در دسترس نیستند به کودک معرفی می کنیم و اگر به خاطر داشته باشید در مطالب قبلی اشاره کردیم که برای آموزش گفتار کودک باید مفاهیم فضایی را هم به خوبی یاد گرفته باشد. مورد دیگری که برای کلمه ی پرسش «کجا » باید از کودک بخواهیم این است که یک شی را در موقعیت های فضایی مختلف قرار دهد و از کودک بپرسیم «توپ را کجا گذاشتی؟» روی میز. مداد را از کجا برداشتی؟ از توی کیف و... » پس از این که کودک در موارد عینی به خوبی پاسخ داد به سوالات انتزاعی تر می رسیم. مثلا ابتدا سوال ها در مورد موقعیت هایی است که کودک قبلا تجربه کرده و فقط نیاز به یاد آوری دارد؛ «کجا تاب بازی می کنی؟» توی پارک و ... و کم کم به سمت موقعیت های دیگر می رویم؛ «از کجا دارو می خریم ؟» از داروخانه. یا کجا موهامونو کوتاه می کنیم؟... باید به به خاطر داشته باشیم که تا جای ممکن سوالات مختلف و متنوع پرسیده شود تا کودک پاسخ ها را حفظ نکند وتعمیم دهد. هم چنین جمله بندی سوال ها باید مرتب تغییر کند. یعنی یک پرسش ساده را با چندین جمله بندی مختلف بپرسیم:
دستاتو کجا می شوری؟
مامان دستاشو کجا می شوره؟
کجا می رویم تا دستامونو بشوریم؟
دستم کثیف شده کجا بشورم؟
کجا برای دست شستن خوبه؟
و ...
و نیز برنامه دیگری که در تعمیم دادن باید به آن توجه کنیم تنوع های زمانی، مکانی و اشخاص است. یعنی سوال توسط اشخاص مختلف و در زمان های مختلف و جاهای مختلف پرسیده شود و کودک همراه با برقراری تماس چشمی به آن پاسخ دهد اکنون می توانیم سوالات «با چی» و «کجا» را به صورت هم زمان و با توالی تصادفی از کودک بپرسیم تا علاوه بر تمیز و تشخیص بین ادوات پرسشی به پرورش سرعت پردازش و بازیابی او هم بپردازیم؛ «با چی غذا می خوریم؟ کجا غذا می پزیم؟» و... سایر کلمات پرسشی هم به همین ترتیب آموزش داده می شوند. «کجا، کی، چرا، کدام، چه طور و چگونه و ...» آموزش پاسخ دهی با کلمه ی پرسشی کی ( چه کسی) مستلزم شناخت افراد مختلف است. از هر دو مورد (کی و چه کسی) در سوالات استفاده می کنیم و بعد آن را کنار چی و کجا سوال می کنیم. درمورد کی (چه وقت) نیاز به آموزش زمان داریم که در یک مبحث جداگانه به آن می پردازیم زیرا آموزش زمان به کودکان اتیستیک کماکان برای آنان چالش برانگیز است. برای سوال پرسیدن با کلمه ی پرسشی چرا نیز باید با دقت کامل عمل کنیم زیرا در این پاسخ گویی کودک تبیین کردن را یاد می گیرد. گستره ی این سوالات و تبیین کردن را تا جایی که درک کودک اجازه می دهد می توانیم وسعت بدهیم؛ چرا غذا می خوریم؟ چون گرسنه ایم. چرا آب می خوریم؟ چون تشنه ایم. برای برخی کودکان باید به مفهوم سازی علت ها بپردازیم یعنی دقت کنیم که آیا کودک مفهوم گرسنگی یا تشنگی را می داند و آیا احساسات درونی خود را می شناسد. مثلا وقتی از کودک می پرسیم چرا گریه می کنی؟ و جواب این است «چون ناراحتم» باید بررسی کنیم که کودک حس ناراحت شدن را می شناسد، باید به مفهوم پردازی آن اقدام کنیم. دامنه ی این سوالات و تبیین کردن بسیار گسترده است و کودک پس از یادگیری تعدادی از آن ها باید کم کم یاد بگیرد که به سوالات جدید در این حیطه با بیان علت پاسخ بدهد. درمورد کلمه ی پرسشی«کدام» هم با الگو دهی یا سرنخ دهی ارائه پاسخ درست را آموزش می دهیم؛ کدام مداد را برداشتی؟ پاسخ به این گونه سوالات می تواند متنوع تر باشد: مثلاً: مداد سبز را برداشتم (صفت و موصوف) مداد خودم را برداشتم (استفاده از ضمایر ملکی) اونی که روی میز بود رو برداشتم (با استفاده از مفاهیم فضایی و حروف اضافه) و ... البته در این گونه سوالات به کودک یاد می دهیم که با توجه به بارزترین خصوصیت پاسخ بدهد. برای این کار خودمان به بارزترین خصوصیت آن اشاره می کنیم. ببین یک مداد روی میزه و یکی زیر میزه. تو یک مداد بردار و حالا می پرسیم: کدام مداد را برداشتی؟ اکنون کودک باید بگوید اونی که روی میز بود (یا زیر میز بود). بعد نوبت به سوال با چه طور یا چگونه می رسد. همان طور که در سوال چرا کودک به تبیین کردن می پردازید در سوالات چه طور و چگونه کودک به توضیح دادن می پردازد؛ « چطوری دندونامون رو بشوریم؟ پاسخ: مسواک رو بر می داریم. خمیر دندون می زنیم بعد دندونامون رو می شوریم و یا سایر موارد. در آموزش این پاسخ دهی هم باید با سرنخ دادن یا الگو دادن نحوه پاسخ گویی را یاد بدهیم. همان طور که ملاحظه می کنید در ضمن آموزش پاسخ دهی به سوالات مختلف کودک از تک کلمه به جملات دو، سه و ... کلمه ای رسیده و حتی تبیین کردن و توضیح دادن را یاد می گیرد و این دقیقا همان هدفی است که در آموزش گفتار به دنبال آن هستیم. البته تمام این ها مقدمه ی این است که کودک بتواند خود به خود موقعیت های زندگی خود، مشکلات، احساسات و ... خود را به مخاطبین بیان کند و در واقع به آغاز گری برسد. کودک در پاسخ به پرسش ها این موقعیت ها را تمرین می کند و نحوه صحیح بیان را یاد می گیرد و هنوز موارد دیگری را باید تمرین کند تا به آغاز گری برسد. از جمله داستان گویی، گزارش دادن، پرسش کردن و ... که احتمالا در مباحث آینده به آن ها می پردازیم. اکنون به یک مورد دیگر که کودکان اتیستیک باید بیاموزند می پردازیم که عبارت است از انتخاب کردن. برای آموزش انتخاب کردن ابتدا با موارد عینی شروع می کنیم. یک چیز دوست داشتنی و یک شی خنثی را جلوی کودک می گیریم (مثلا شکلات و شانه) حالا از کودک می پرسیم: شکلات می خواهی یا شونه؟ اگر کودک هر دو را تکرار کرد جواب درست را به او می گوییم. اگر چیزی را که دوست دارد انتخاب کرد سوال را بر عکس می کنیم (در این مورد باید بدانیم که کودک حتما شکلات را دوست دارد و به آن زیاد علاقه دارد) پس باید علایق کودک را بدانیم بسیاری از کودکان اتیستیک معمولا کلمه ی اول یا دوم را انتخاب می کنند. در این صورت باید با اشاره و یا سرنخ دادن پاسخ درست را به کودک نشان دهیم. وقتی کودک موارد عینی را فرا گرفت به موارد انتزاعی تر می پردازیم (بوست کنم یا دعوات کنم؟ بوسم کن). در قسمت بعدی جملات طولانی تر شده و کاربردی می شود؛ «می خواهم کاغذ را بچینم. قیچی بردارم یا مداد؟» و با جا به جایی دوباره ی«مداد بردارم یا قیچی» یا مورد دیگر. اگر بخواهم دارو بخرم داروخانه برم یا کفش فروشی و ... انتخاب را هم می توانیم تا گستره ی درک کودک وسعت دهیم و پاسخ ها را به سمت جمله ی کامل تر و دقیق تر هدایت کنیم. مثال: می خواهیم یک نقاشی بکشیم. با مداد بکشیم یا خودکار؟ با مداد می کشیم. چرا ؟ چون می تونیم اشتباه هایمان را پاک کنیم. در مباحث بعدی آموزش گفتار پیشرفته را ادامه می دهیم.

1398
شهریور
13
چهارشنبه 13 شهريور 1398
2019
September
4

Add new comment

Plain text

  • No HTML tags allowed.
  • Web page addresses and e-mail addresses turn into links automatically.
  • Lines and paragraphs break automatically.
CAPTCHA
This question is for testing whether or not you are a human visitor and to prevent automated spam submissions.
Image CAPTCHA
Enter the characters shown in the image.