آموزش تعاملات اجتماعی از طریق روش مداخله گروهی

حمید رضا عرب

در مداخله گروهی تاکید اصلی به یاد دادن درست آداب اجتماعی و تعامل سازنده و درست با اطرافیان و همسالان است. طرح مداخلات گروهی بر مشارکت فعال کودکان، آموزش های بصری و استفاده از دروس مدون آموزشی و علمی روز دنیا استوار است و همراه با بازی و سرگرمی، محیطی پذیرا برای آموزش مهارت های اجتماعی به این کودکان ایجاد می کند.
در این نگارش برخی مهارت های اجتماعی که از طریق مداخله گروهی می توان به کودکان طیف اتیسم یاد داد ذکر می شود لذا قبل از پرداختن به این موضوع ضروری است چند پیش نیاز جهت مداخله گروهی بیان شود.
اولین نکته در مداخله گروهی آن است که کودک آیتم هایی را که به صورت فردی آموخته است بتواند در گروه نیز اجرا نماید. به عنوان مثال کودکی به نام علی را فرض می نماییم که با انواع رنگ ها آشنا است و زمانی که به صورت انفرادی به او شی را نشان می دهیم و از او می پرسیم که رنگ آن شی چیست؟ رنگ شی را نام می برد هم چنین زمانی که آن شی در گروه ارائه می شود و به صورت گروهی پرسیده می شود آن شی چه رنگی دارد؟ کودک باید بتواند همانند زمان آموزش انفرادی به سوال پرسیده شده توجه نماید و بتواند در گروه نیز به سوالات پاسخگو باشد. پس هدف اولیه در مداخله گروهی آن است که کودک به محرک هایی که در گروه ارایه می شود توجه نماید و به نوعی آمادگی لازم برای یادگیری در محیطی بزرگتر مانند مدرسه ایجاد شود و کودک همانند زمان آموزش انفرادی توجه لازم را در گروه نیز داشته باشد.
این هدف به این صورت در این جا نشان داده می شود.

هدف دیگری که در مداخله گروهی دنبال می شود آن است که بسیاری از این کودکان جهت یادگیری یک مهارت نیازمند یادگیری مشاهده ای می باشند تا آن مهارت را یاد بگیرند به عنوان مثال اگر بخواهیم مهارت رعایت فاصله در هنگام صحبت کردن را به کودک آموزش دهیم کودک باید بارها و بارها در معرض آموزش این آیتم قرار گیرد و آن را تمرین نماید تا به یادگیری در آن موفق گردد لذا از آن جا که ایجاد چنین موقعیت هایی با سختی صورت می گیرد در قدم اول در گروه از دو کودکی که این نوع مهارت را به صورت عالی یاد گرفته اند خواسته می شود این مهارت را برای کودک اجرا نمایند و ضمن توجه کودک از او می خواهیم بعد از یادگیری این مهارت آن را با سایر بچه های دیگر تمرین نماید تا این یادگیری به صورت کامل در کودک ایجاد شود و به صورت کلی از این طریق بسیاری از مهارت های مختلف را می توان به کودک آموزش داد.

هدف سوم در روش مداخله گروهی آن است که تشویق برای یادگیری یک مهارت در این کودکان حایز اهمیت است. در صورتی که کودک عملکرد موفقی در یکی از برنامه ها از خود نشان دهد و مورد تشویق قرار گیرد انگیزه اش جهت یادگیری برنامه بیشتر می شود لذا زمانی که کودک مهارتی را یاد بگیرد و توسط سایر اعضای گروه مورد تشویق و توجه قرار گیرد انگیزه اش برای به اجرا در آوردن آن مهارت بیشتر می شود و سعی می نماید همیشه با افراد گروه همگن باشد. هم چنین حضور کودک در گروه باعث می شود کودک این موضوع را یاد بگیرد که در همه حال توسط دیگران دیده می شود، به همین دلیل سعی می کند زمانی که در محیط های شلوغ قرار می گیرد بهترین رفتارها را از خود بروز دهد که این باعث می شود از بازخوردهای منفی دیگران نسبت به بسیاری از رفتارهای اشتباه کاسته شود.

هدف دیگری که در مداخله گروهی دنبال می شود آن است که کودک مهارت ارتباطی را در بستر گروه یاد بگیرد و یادگیری کودک به یک نفر مربی محدود نشود و کودک با توجه به کودکان دیگر رفتار های مناسب آنان را یاد بگیرد.
یادگیری برخی مهارت ها در زمینه کنترل و مدیریت کشمکش و برخورد، روش های برخورد با افراد آزار رسان، نیازمند آموزش به روش مداخله گروهی می باشد تا با استفاده از فنون گوناگون هم چون اجرای نقش در داستان های نمایشی به صورت گروهی بتوانند این مهارت ها را یاد بگیرند. یادگیری این مهارت ها به صورت انفرادی امکان پذیر نمی باشد و این مهارت ها باید در گروه توسط کودک یاد گرفته شود.
هدف دیگر در روش مداخله گروهی آن است که کودک با انواع بازی های گروهی آشنا گردد، بتواند در بازی های گروهی حضور یابد، این یادگیری را به گروه های دیگر تعمیم دهد و بتواند در مدرسه با کودکان دیگر به انجام بازی بپردازد. لذا انجام بازی هایی به صورت گروهی میزان علاقه کودک به جمعیت های زیاد را بالا می برد و هم چنین به دلیل انجام بازی ها به صورت گروهی کودک مهارت رعایت نوبت و پیروی از قوانین خاص هر بازی را یاد بگیرد.
نکته دیگر در مداخله گروهی آن است که به کودک چگونگی وارد شدن به گروه یاد داده شود. در این آیتم کودک مرحله به مرحله شیوه پیوستن به جمع دوستان را یاد می گیرد، لازمه یادگیری این موضوع آن است که کودک ابتدا در این مورد به صورت شفاهی آموزش کافی داده شود و سپس به صورت مشاهده ای این مهارت را یاد بگیرد و با سایر کودکان این مهارت را تمرین نماید.
مزیت دیگر مداخله گروهی آن است که شبیه سازی موقعیت های مختلف در آن امکان پذیر می باشد مثلا در جلسات مداخله گروهی می توان شرایط مهمانی را به صورت نمایشی ایجاد نمود و رفتارهای مناسب با این موقعیت را به کودکان آموزش داد.
 به صورت کلی مداخله گروهی به دنبال پیگیری اهداف زیر می باشد:
 

 هدف آموزشی تعامل

بستر مهمی برای یادگیری مهارت های ورود به گروه، آشنایی با یکدیگر، آشنایی با تعارفات، و نحوه خداحافظی کردن را فراهم می آورد.
 

هدف آموزشی ارتباط غیر کلامی
میزان تن صدا، تماس چشمی، بیانات چهره‌ای، توجه مشترک، ژست‌ها، فضای شخصی، برقراری تماس، طرز ایستادن، زبان بدن، شناسایی احساسات، شیوه نگاه کردن، منتظر ماندن و ... را به کودک آموزش می دهد.
 

هدف آموزشی پیوستن به گروه
ملاقات با افراد جدید، پرسیدن سوال، به اشتراک‌گذاری، بازی‌های مشترک، همکاری، پیروی از قوانین، تصمیم‌گیری با هم، مشورت کردن، پذیرش تفاوت‌ها، شناخت دوستان واقعی، رفیق و همراه خوب بودن را به کودک یاد می دهد.
 

هدف آموزشی بیان و درک عواطف
شناخت احساسات، نام‌گذاری احساسات(برای مثال من غصه‌دارم)، صحبت در مورد احساسات، پیام‌ها، همدردی و همدلی، ترکیب احساسات، صحبت در مورد خود، مقابله با خشم، نحوه رو به رو شدن با خشم افراد دیگر، احترام به دیگران، دادن و دریافت تعریف‌ها و تحسین‌ها، پیشنهاد کمک به دیگران را به کودکان آموزش می دهد.
 

هدف آموزشی مراقبت از خود و دیگران
درخواست کمک از بزرگ‌ترها، درک تأثیر رفتار ما روی دیگران، درک رفتارهای دیگران، مراقبت از دیگران، مهارت نه گفتن، ابراز علاقه به دیگران، کمک به یکدیگر، مهربانی با دیگران، نصیحت کردن، پاسخ به نصیحت‌های مثبت را به کودکان یاد می دهد.
 

هدف آموزشی حل مساله
 شناسایی رفتارهای مشکل‌زا، یافتن راه‌حل‌های مختلف، تصمیم‌گیری، آموختن از اشتباهات، فکر کردن قبل از عمل کردن، تصمیم عاقلانه گرفتن، پذیرش پیامدها، حل مسئله گروهی و ... را آموزش می دهد.