دارو درمانی در اتیسم - دکتر رسول نصر اصفهانی

بارها و به دفعات مطرح شده که اتیسم درمان دارویی ندارد. با این وجود پزشکان مرتباً برای مبتلایان به اتیسم نسخه هایی دارویی تجویز می کنند. واقعیت این قضیه چیست؟ پاسخ بسیار ساده است. در این جا پزشک مبادرت به درمان خود این اختلال ننموده است. او در واقع با اقدام در جهت بهبود و یا کاهش برخی از علائم این بیماری و تلاش در جهت کنترل آن ها فرد را در موقعیت مناسب تری قرار می دهد و در نتیجه قابلیت یادگیری، ارتباط و تعاملات او بهتر می شود، اما اصل بیماری متاسفانه درمان دارویی نداشته و معمولاً تا انتهای عمر همراه فرد باقی خواهد ماند. دست کم تا حال حاضر هیچگونه دارو و فراورده هایی برای برطرف کردن کامل این بیماری به بازار عرضه نشده است. بهترین اقدامی که در ارتباط با اتیسم می توان انجام داد از دست ندادن  فرصت های طلایی در جهت آموزش های لازم برای افراد مبتلا است. تلاش در جهت یافتن مراکز و بنگاه هایی که داعیه درمان این بیماری را دارند و اهداف تبلیغاتی و سودجویانه ای را دنبال می کنند معمولاً ثمری به دنبال نخواهد داشت غیر از اتلاف وقت، صرف هزینه های بیهوده و مورد غفلت قرار گرفتن از روش های صحیح مرسوم در درمان این بیماری و هم چنین آزار و اذیت خود کودکان مبتلا که تاثیرات نامطلوبی را برای آن ها به جا خواهد گذاشت. شدت علایم و سیر بیماری در مبتلایان به اتیسم نسبت به یکدیگر بسیار متفاوت بوده و از این لحاظ نمی توان گفت هیچ دو کودک مبتلا به آن شبیه به هم هستند. از بین آن ها کسانی که از بهره ی هوشی بهتری برخوردارند و ارتباط کلامی بهتری ازخود نشان می دهند شرایط مطلوب تری دارند و با بالا رفتن سن آن ها به شرط برخورداری از آموزش های لازم علائم آن ها نیز کمتر می شود. به این صورت که تغییرات مثبت در برقراری ارتباط و تعامل با دیگر افراد و روابط اجتماعی آن ها مشاهده می شود ولی با این وجود ممکن است حرکات تکراری آن ها و رفتارهای کلیشه ایشان باقی بماند. در کل اگر محیط خانه نیز در هماهنگی با محیط های آموزشی این کودکان از شرایط مطلوب و سازندگی لازم برخوردار باشد وضعیت بهتری را برای این گونه بچه ها می توان انتظار داشت و این جاست که اهمیت و نقش کلیدی و پر رنگ والدین در بهبود شرایط فرزندانشان به خوبی خود را نشان می دهد.

درمان علائم اتیسم

در مورد درمان علائم اتیسم به دو نکته باید اشاره کرد. اول این که این گونه علائم در همه ی مبتلایان به اتیسم به صورت یکسان بروز نمی کند و هرکدام از آن ها علائم مخصوص به خود را دارند. دوم این که همه ی این علائم لزوماً توسط درمان های دارویی برطرف نمی شوند و در این ارتباط داروها ممکن است تا حدودی به بهبود شرایط کمک کنند و حتی گاهی چندان هم موثر نباشد.

جایگاه دارو در درمان اتیسم بیشتر با هدف بهبود علائم همراه با این بیماری است و بر روی ماهیت اصلی این اختلال هیچ تاثیری ندارد. ذکر نام داروها در این قسمت دلیلی بر تجویز آن ها در بیماران نبوده و با توجه به عوارض و اثرات جانبی احتمالی تحت شرایط خاص و با صلاح دید پزشکان دارای تجربه کافی در ارتباط با اتیسم و در صورت آشنایی کامل با جزئیات این بیماری ممکن بوده و به عنوان گام آخر در صورتی که راه حل و چاره ی دیگری نباشد در نظر گرفته می شود. یکی از داروهایی که توسط سازمان غذا و داروی آمریکا برای آرام ساختن و کنترل علائم کودکان مبتلا به اتیسم تحت شرایط خاص مجاز شناخته شده ریسپریدون می باشد. این دارو برای کنترل حالات عصبانیت، پرخاشگری، ناآرامی و نیز رفتارهای خودآزاری ممکن است تجویز شود.

در تعداد کمتری ازبیماران برای کنترل رفتارهای عصبی، به هم ریختگی و خودآزاری از دارویی به نام آریپیپرازول(Aripiprazole) کمک گرفته می شود.

اضطراب و افسردگی: داروهایی که بر روی بازجذب سروتونین تاثیر دارند در درمان اضطراب، افسردگی و وسواس به کار می روند که معمولاً در سنین 7 سال و بالاتر کاربرد دارند که به خصوص به دلایل عوارض خطرناک به شدت مورد هشدار هستند و بیمارن مصرف کننده آن ها بایستی مورد مراقبت شدید قرار گیرند.

تشنج: احتمالاً درصدی از بیماران مبتلا به اتیسم دچار تشنج می شوند. تشنج در این کودکان نیازمند داروهای خاصی است که باید به دقت بسته به بیمار و نوع حملات مربوطه توسط پزشک متخصص تجویز و سطح غلظت خونی این قبیل داروها مرتباً اندازه گیری شود و حداقل میزان داروی موثر نیز به کار گرفته شود. گرچه این گونه داروها از بروز حملات تشنجی جلوگیری می کنند اما نیاز به استفاده از آن ها همیشگی است و منجر به قطع دایمی این گونه حملات نمی شوند.

ناتوانی در تمرکز و بیش فعالی: در مورد اختلالات عدم توجه و بیش فعالی یک دسته از داروهای اعصاب کاربرد دارند که بعضاً در مبتلایان به اتیسم نیز مصرف می شوند. این داروها به خصوص در افراد با عملکرد بالا موثرتر بوده و تحرک بیش از حد و حرکات ناگهانی و بدون مقدمه این گونه بچه ها را کمتر می کند.

بی خوابی: در اکثر کودکان و بزرگسالان مبتلا به اتیسم بی خوابی دیده می شود که نیازمند مداخلات و اقدامات رفتاری و گاهی موارد استفاده از داروهاست. در مورد اول اصلاح رفتار والدین و دیگر اعضای خانواده و ایجاد شرایط و فضای لازم و مطلوب برای خواب این گونه کودکان است. دارویی نیز با نام ملاتونین با دوز کنترل شده و در شرایط خاص در بعضی ازکودکان مبتلا به اتیسم جهت تنظیم خواب به کار گرفته شده است.

علائم گوارشی: در تعدادی از مبتلایان به اتیسم مسائل گوارشی از جمله یبوست و حرکات روده مشاهده می شود که نیازمند اقدامات درمانی خاص از جمله اصلاح تغذیه و رژیم غذایی است و برخی علائم گوارشی منجر به تشدید علائم ناآرامی در این کودکان می شود.

رفتارهای تکراری و حرکات کلیشه ای: در رابطه با  اصلاح این گونه مشکلات در کودکان مبتلا به اتیسم تاکنون چندین دارو به کار گرفته شده است که در مطالعات صورت گرفته اکثر آن ها تاثیر چندانی نداشته و فقط تاثیرات مثبتی در بعضی موارد از داروی رسپریدون و یا والپورات دیده شده است به این صورت که کودکان که تحریک پذیری آن ها توسط این داروها تا حدودی کنترل شده است کمتر دست به انجام رفتارهای تکراری زده اند.

داروهای مکمل: در بعضی کودکان در رابطه با بهبود شرایط اتیسم از داروهای مکملی هم چون ویتامین ث، مولتی ویتامین، اسیدهای چرب ضروری، اسیدهای آمینه مثل کارنیتین و عوامل دیگری هم چون سکرتین استفاده شده است که با وجود ایمن بودن نسبی این عوامل اثرات چندانی از آن ها مشاهده نشده است و در واقع تاثیرگذاری این عوامل به صورت ناشناخته و نامعلوم عنوان می شود.

در کلیت استفاده از عوامل دارویی و یا روش های جایگزین در درمان اتیسم هم چون موسیقی درمانی، یوگا و دیگر روش ها صرفاً برای بالا بردن توجه و تمرکز و کاهش حرکات اضافه در این کودکان بوده و به هیچ عنوان جایگزین روش های اصلی آموزش و درمان این کودکان که به شکل روش ABA برای افزایش مهارت های ارتباطی اجتماعی آن ها طراحی شده نمی باشد. در ضمن آموزش والدین نیز دارای اهمیت بالایی بوده و در زیر مجموعه روش های اصلی قرار می گیرد. در سال های اخیر با پیشرفت نرم افزارها و امکانات رایانه ای بهره گیری از این روش ها در آموزش کودکان اتیسم نتایج قابل توجهی را در برداشته است ولی باز هم والدین نقش بسیار برجسته ای را در درک و شناخت شرایط فرزندشان و کمک به بهبود وضعیت آنان برعهده دارند. به طور نمونه آگاهی از تغییرات خلقی به شکل خنده یا گریه بدون علت از آن جا که کودک قادر به بیان افکار و احساسات خود نیست از وظایف والدین است یا با پاسخ به محرک های حسی که در بعضی کودکان بیشتر و بعضی از آن ها به شکل کمتر از حد طبیعی بروز می کند، از جمله حساسیت به صدا و درد. بعید نیست یک کودک مبتلا به اتیسم هم چون یک ناشنوا به نظر آید چون در این حالت نسبت به صداها پاسخ کمی می دهد. در صورتی که همین کودک ممکن است نسبت به صدای ساعت حساسیت نشان دهد. بعضی کودکان ممکن است از چرخش و حرکات بالا و پایین پریدن های خود احساس رضایت بخشی را کسب کنند و یا آستانه درک درد ممکن است در این کودکان پایین باشد و به آسیب ها واکنش های شدیدتری نشان دهند که به شکل گریه در آن ها بروز می کند. همه این ها و بیشتر از این ها در حیطه درک والدین از وضعیت کودکانشان قرار می گیرد.

منابع

1.Kaplan&Sadock Synopsis of psychiatry 2015

2. www.child-autism-parent-cafe.com

3.www.About.com autism spectrum disorders